Column: Vooral voor vrouwen?

‘Female is not a genre.’

Bovenstaande boodschap (‘vrouw is geen genre’) prijkte pontificaal op het T-shirt van actrice en tv-maakster Aisling Bea (This Way Up) die samen met collega Phoebe Waller-Bridge ( Fleabag ) voor een foto poseerde. Beide maakten de laatste jaren furore met hun laserscherpe komische drama’s, die allebei draaien om – u raadt het al – vrouwen. ( I May Destroy You van Michaela Coel had ook zeker goed in dit rijtje gepast.)

De quote raakt vooral aan de ‘universele waarheid’ dat een vrouw in de hoofdrol kennelijk niet als doodnormaal – grofweg de helft van de wereldbevolking is immers vrouw – maar als een speciale eigenschap moet worden gezien. De slogan circuleerde trouwens al eerder binnen de muziekwereld, waar nog regelmatig, wanneer een band voor een groot of belangrijk deel uit vrouwen bestaat, het woordje ‘female-fronted’ gebruikt wordt, als ware het een subgenre binnen de muziek.

Wanneer je naar de drie bovenstaande titels kijkt, zie je inderdaad wel een tendens. Hier vind je geen actie of kinetische knokpartijen, maar juist intieme, soms ook autobiografische onderwerpen, waarin alle drie de makers ook zelf de hoofdrol spelen. Uiteraard zijn dit soort onderwerpen niet alleen voorbehouden aan vrouwen, maar het deed me wel denken aan een observatie van Jane Austen, toen ze haar eigen werk, in een brief aan haar broer, afzette tegen zijn ‘sterke, mannelijke, energieke schetsen, vol vuur en variatie’. In vergelijking daarmee werkte zij zelf met een penseeltje op een ‘stukje ivoor’ van vijf bij vijf centimeter, waarbij ze hard moest werken voor weinig resultaat.

Ook dacht ik terug aan een magnifieke monoloog van Kristin Scott Thomas als zakenvrouw Belinda in het tweede seizoen van Fleabag. Belinda – die net een ‘vrouwen’-prijs had gewonnen - heeft wel een verklaring waarom juist mannen zo verlangen naar oorlog, pijn en geweld, terwijl vrouwen daar de behoefte niet voor voelen. ‘Vrouwen zijn met pijn geboren… menstruatiepijn, pijnlijke borsten, de bevalling… mannen niet. Die moeten het opzoeken.’

Wanneer er voor ‘film’ of ‘serie’ het woordje ‘vrouwen’ wordt geplakt, voelt het haast als een disclaimer: let op, in deze serie zitten vrouwen, dus emoties. Brrr! Toch hebben sommige tv-series hier iets op gevonden: gewoon niet zeggen dat de serie eigenlijk over vrouwen gaat. Een van de beste voorbeelden is Halt and Catch Fire (net als This Way Up in Nederland helaas nog nergens te zien). De serie leek te draaien om twee mannen (Lee Pace, Scoot McNairy), maar uiteindelijk gaat het verhaal over twee vrouwelijke programmeurs (Mackenzie Davis, Kerry Bishé) die zich een weg banen in een door mannen gedomineerde computerwereld.

Hetzelfde gebeurt in het eerste seizoen van For All Mankind (waarvan het tweede seizoen net bij Apple TV+ is begonnen). Startpunt is een alternatieve realiteit, waarin niet de Amerikanen, maar de Russen als eerste voet op de maan zetten. Deze gebeurtenis zorgt op zijn beurt voor andere veranderingen binnen de tijdslijn zoals wij die kennen: zo wordt Ted Kennedy president en blijft John Lennon in leven. Het zorgt er ook voor dat de ruimtewedloop tussen Rusland en Amerika langer en intenser doorwoekert. Dus wanneer de Russen uit propaganda-overwegingen ook als eerste een vrouwelijke kosmonaut de ruimte in slingeren, besluit NASA ook een groep vrouwen tot astronaut op te leiden. Resultaat: in het alternatieve universum betreedt een Amerikaanse vrouw, Molly Cobb (Sonya Walger), in 1971 voor het eerst de ruimte, twaalf jaar eerder dan in het echt. De eerste Afrikaans-Amerikaanse vrouw bereikte de ruimte zelfs pas in 1992, bijna twintig jaar later dan Danielle Poole (Krys Marshall) in de serie. Een kleine terzijde: in de jaren zestig is er wel een project gestart waarin vrouwen dezelfde tests en trainingen ondergingen als de mannen – te zien in de Netflix-documentaire Mercury 13. Dat project liep op niets uit. NASA zag het nut niet van vrouwen in de ruimte.

Het eerste seizoen begint wel vanuit het oogpunt van Edward Baldwin (Joel Kinnaman) en Gordo Stevens (Michael Dorman), de twee astronauten die lijdzaam toezien hoe de Russen hen steeds net een stap voor zijn. Maar het grootste gedeelte gaat over de vrouwen, waarvan er maar eentje – Karen (Shantel VanSanten), de echtgenote van Edward – zich krampachtig vastklampt aan haar traditionele vrouwenrol. Dit in tegenstelling tot Tracy Stevens (Sarah Jones), de echtgenote van Gordo, die staat te trappelen om met een raket de ruimte in te gaan.

For All Mankind is niet blind voor chauvinisme. Ook voor de Amerikanen zijn vrouwelijke astronauten vooral een publiciteitsstunt. Een kenmerkend moment is wanneer Margo Madison (Wrenn Schmidt) solliciteert voor een baan bij flight control. ‘Je bent niet de jongste meer, je gaat er straks toch niet vandoor om een familie te beginnen?’, wil haar leidinggevende van haar weten. Maar wanneer ze antwoordt dat ze denkt dat kinderen er voor haar niet inzitten, is het ook niet goed. ‘Echt waar? Je wil geen kinderen? Ach, niet iedere vrouw is geschikt voor het moederschap.’  

Ook het tweede seizoen is niet blind voor micro-agressies, zoals wanneer astronaute Ellen Wilson (Jodi Balfour) zelf tijdens een bespreking ongemakkelijk met meubilair moet gaan schuiven, omdat de aanwezige mannen gedachteloos alle stoelen al hebben bezet. Wel dreigt het tweede seizoen weer meer naar de kant van de mannen over te hellen, wanneer het Pentagon overweegt bewapende militairen naar de maan te sturen om daar oorlogje te gaan spelen met de Russen.

Ik heb wel zo’n vermoeden wat Belinda uit Fleabag daarover te zeggen zou hebben.