Whose Vote Counts, Explained: spoedcursus Amerikaanse verkiezingen

Netflix levert met de driedelige miniserie Whose Vote Counts, Explained een waardevolle bijdrage aan de mediagekte in aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen. In drie keer 25 minuten worden de bizarre inconsistenties en valkuilen van de Amerikaanse democratie uitgelegd.

Er staat op 3 november heel veel op het spel in de VS: na vier jaar Donald Trump is het land gepolariseerder dan ooit. De conservatieve minderheid in het land heeft zijn macht flink bestendigd en uitgebreid - deze week nog met de voordracht van een volgend conservatief lid in het Hooggerechtshof.

De status quo waar de Amerikaanse politiek zich nu in bevindt, is niet wat de founding fathers voor ogen hadden toen zij in 1787 tijdens de Constitutional Convention de basisregels van het land vastlegden in de grondwet. Het was - nodeloos te zeggen - een andere tijd. Het land was nog grotendeels een woestenij. Er waren niet vijftig staten, maar dertien. Er waren geen 330 miljoen inwoners, maar een paar miljoen.

Whose Vote Counts, met drie rijk gedocumenteerde afleveringen van 25 minuten uitstekend te behappen, legt uit dat de oprichters onder hoogspanning een fundament legden voor de piepjonge democratie. Omdat het volk eind 18e eeuw geen toegang had tot informatie zoals wij dat in 2020 hebben, werd er een systeem bedacht van kiesmannen; notabelen die voor de burgers zouden kiezen op basis van alle kennis die zij hadden kunnen vergaren. Om de kleine staten tevreden te stellen, kregen alle staten in de senaat twee zetels – hierdoor heeft Californië (40 miljoen inwoners) evenveel macht als Wyoming (nog geen 600.000 inwoners).

De grondwet werd de afgelopen ruim twee eeuwen op heel veel fronten aangepast. De slavernij werd afgeschaft, vrouwen kregen kiesrecht, het aantal staten verveelvuldigde. Maar het stemsysteem dat in 1787 onder hoogspanning ('we hebben het kiesmannen-systeem in haast in elkaar geflanst') werd bedacht, bleef vrijwel altijd hetzelfde. Opmerkelijk, want zelfs de oprichters zelf voorzagen dat hun plannen niet toekomstbestendig waren. 'Het systeem zal veranderen: we kunnen nu niet overzien in welke situatie onze kleinkinderen zich bevinden', schreef James Madison, die uiteindelijk de vierde president zou worden.

Whose Vote Counts, Explained zou kunnen worden opgevat als een manifest tegen Donald Trump en de Republikeinen. Maar het is vooral voor iedereen die geïnteresseerd is - ook buiten de VS - een waardevolle spoedcursus die precies uitlegt wat de valkuilen van het Amerikaanse kiessysteem zijn. En waarom deze situatie gevaarlijk is: vooral het feit dat 'de popular vote' uiteindelijk niet telt (Hillary Clinton kreeg 3 miljoen stemmen meer dan Trump en verloor toch) is zeker voor buitenstaanders nauwelijks democratisch te noemen. En ook het 'gerrymandering' - de partij die de macht heeft mag bepalen hoe kiesdistricten worden opgedeeld - is een pijnpunt waar de Republikeinen (achterban veelal op het platteland) over het algemeen meer baat bij hebben dan de Democraten (kiezers in de steden, enorm gecentreerd).

Maar er gloort hoop, constateren ook vertellers Leonardo DiCaprio, Selena Gomez en John Legend. Want uiteindelijk kan de bevolking van een land het systeem veranderen: de founding fathers zouden ook fronsen als ze hoorden dat de slavernij in 1865 werd afgeschaft, of dat vrouwen (vanaf 1920) tegenwoordig ook stemrecht hebben.