Wat gaan we zien in The Crown S03?

Het goede nieuws eerst: het nieuwe seizoen van de Netflix-serie The Crown, over het leven van de Britse vorstin Elizabeth II en haar naasten, is superieure televisie en niet alleen beter dan het volgens velen tegenvallende tweede seizoen, maar zelfs beter dan het eerste. Met een nieuwe cast – alle hoofdpersonen zijn vervangen door oudere acteurs omdat er aan het einde van dit seizoen een kwart eeuw verstreken is sinds het begin van het eerste – maar gelukkig met dezelfde scenarist, Peter Morgan. Hij toont zich in de tien afleveringen van seizoen drie een meester: de dialogen zijn regelmatig zo goed dat ze daadwerkelijk kippenvel veroorzaken. De impact van Morgans woorden wordt nog verdubbeld door de acteurs: het is bijna pijnlijk hoe snel je Claire Foy, die tot nu toe Elizabeth speelde, vergeet en als kijker wordt overmeesterd door actrice Olivia Colman (Oscarwinnaar voor haar rol als koningin Anne in The Favourite en tevens bekend uit Broadchurch en Fleabag ) die de oudere, wijzere en vooral ook droevere vorstin bijna achteloos gravitas geeft. Zonder de frivolere kanten van het karakter, die Claire Foy zo goed trof, te vergeten; Elizabeth blijft onder Colmans bewind een vaak (en soms onbedoeld) grappige vrouw wier kalme ironie mooi contrasteert met de zwartere kanten van haar karakter en met de heftige historische gebeurtenissen waarmee zij dit seizoen, dat begint in 1964, wordt geconfronteerd.

Dat is, voor sommige kijkers, wellicht het slechte nieuws: The Crown wordt donkerder en ernstiger, met meer drama en minder melodrama, minder opsmuk en praal, minder wijdse vergezichten en reizen: het is bijna een kamerspel dat zich meer in paleizen en andere vertrekken afspeelt dan op exotische locaties. Regie en cameravoering zijn afgemeten en sober, de muziek subtiel dreigend (vaak alsof je naar een Hitchcock of zelfs een horrorfilm zit te kijken) en de toon is soms zo ijskoud dat je er ongemakkelijk van wordt. De dichterlijke vrijheid die Peter Morgan noodzakelijkerwijs neemt om de diverse koninklijke hoogheden woorden in de mond te leggen om hun onderlinge verhoudingen te schetsen, leidt tot buitengewoon pijnlijke scènes en zal op het echte Buckingham Palace – de makers weten uit betrouwbare bron dat de koninklijke familie de serie volgt – niet met gejuich worden begroet. The Crown komt met seizoen drie pas echt goed op stoom en is beter dan ooit, maar ook grimmiger, ongezelliger en kritischer.

We beginnen met de dood van Winston Churchill, de door Elizabeth zo geliefde premier en persoonlijke raadsman, en het aantreden van Harold Wilson als leider van het nieuwe kabinet, onder wiens Labour-fractie zich veel uitgesproken anti-monarchisten bevinden. Over Wilson gingen destijds geruchten dat hij in zijn jonge jaren door de KGB was gerekruteerd, waardoor er feitelijk een Rus aan het Britse roer zou staan. De verwarring hierover, ook bij Elizabeth zelf, is buitengewoon komisch totdat er een daadwerkelijke communistische dreiging opduikt in Buckingham Palace zelf. Dat leidt tot de eerste uitbarstingen van immense woede en ijskoude afkeer die we in de serie bij de – inmiddels door de wol geverfde en door haar eenzame baan beschadigde – vorstin zullen zien. Dezelfde verbeten en daadkrachtige woede die in haar opwelt als blijkt dat een familielid, Lord Mountbatten, heeft geflirt met het idee een groep industriëlen te leiden die een serieuze staatsgreep wilden plegen wegens de desastreuze economische situatie. De fermheid waarmee Elizabeth Mountbatten tot de orde roept, is tekenend voor de hardheid waarmee ze optreedt naarmate ze groeit als staatshoofd.

Het verkeerde soort hardheid komt ook aan bod, vooral in de aflevering die vooruitwijst naar het koninklijke gebrek aan inlevingsvermogen rond de dood van Diana. Als in een plaatsje in Wales een door mijnbouw veroorzaakte aardverschuiving een schoolgebouw met kinderen vermorzelt met vele doden tot gevolg, ziet Elizabeth niet in waarom ze een bezoek zou brengen aan de rampplek, omdat ze toch maar in de weg zou lopen. Premier Wilson probeert haar, tijdens een van hun vele persoonlijke gesprekken die we te zien krijgen, te overreden om toch te gaan. ‘De mensen troosten’, aldus Wilson. ‘Een schijnvertoning opvoeren? Dat doet de Kroon niet’, reageert Elizabeth. ‘Ik zei niet: een schijnvertoning opvoeren. Ik zei: de mensen troosten’. Waarop de vorstin haar hoofd afwendt en zwijgend op het belletje drukt dat een lakei de kamer doet binnenlopen die de premier uitgeleide zal doen. ‘Your majesty’, prevelt Wilson slechts met ceremonieel gebogen hoofd voordat hij, die zelf een verpletterend emotioneel  bezoek bracht aan het getroffen schooltje, de nog immer zwijgende koningin verlaat. De scène, halverwege aflevering drie, is adembenemend, met een volkomen ingehouden acterende Olivia Colman en een even briljante Jason Watkins (uit A Very English Scandal ) als Wilson en staat stijf van de spanning; de lange stiltes die vallen, het huiveringwekkende onbegrip bij de koningin en de ongelovige en bedremmelde Wilson zijn ijzersterk; zowel de acteurs als de zelfverzekerde regie geven je de rillingen. Dat effect treedt vaak op; we krijgen hier vakwerk te zien van zo’n niveau dat scènes in je geheugen gegrift raken. The Crown is soms zo goed dat het bijna achteloos lijkt te gebeuren, precies de juiste woorden uitgesproken door precies de juiste acteurs, zo vloeiend dat het vanzelfsprekend wordt, alsof het niet anders had gekund dan zo.

In een aantal andere en even sterke scenes, vooral die met de als uitgesproken sympathiek gepresenteerde jonge prins Charles (prachtig gespeeld door Josh O’Connor die we kennen uit The Durrells), worden we geconfronteerd met de brute koudheid van de familie, die konkelt om Charles’ relatie met Camilla te dwarsbomen omdat ze gedoe vrezen met deze wispelturige vrouw – spectaculair ironisch gezien het latere gedoe dat het huwelijk met Diana zou opleveren – en die prinses Margaret (nu gespeeld door Helena Bonham Carter) totaal niet steunen tijdens haar in rap tempo verslechterende huwelijk. Vooral in de laatste twee afleveringen krijgt de familie er ontzettend van langs in Peter Morgans versie van de werkelijkheid. We hebben dan ook de midlifecrisis van Philip tijdens de maanlanding, de paardenliefde van Elizabeth, de economische puinhoop van Engeland vóór het toetreden tot de EU in 1973 – inclusief verholen verwijzingen naar de mogelijke toekomstige puinhoop na het binnenkort verlaten ervan – de regering Heath en de dood van Edward VIII en vooral de opleiding en volwassenwording van Charles zien langkomen.

Hoe waarheidsgetrouw The Crown is, is in die laatste afleveringen steeds relevanter. Peter Morgan geeft ruiterlijk toe dat hij de gesprekken uiteraard verzint maar probeert zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid te blijven door vele interviews met (zijdelings) betrokkenen en een team factcheckende historici op de achtergrond. In het begin van dit seizoen toont hij vooral begrip voor het lot van de diverse hoogheden, maar dat begrip begint te oscilleren; we zien ze ook gevoelloos, losgezongen en intens vulgair zijn. Het leidt bij de kijker – en ongetwijfeld bij Peter Morgan zelf – tot een raar soort meta-contact met Elizabeth en de haren: je leert ze kennen, begrijpen, waarderen en verafschuwen. Op basis van briljante televisie waarvan je de authenticiteit sluipenderwijs nauwelijks meer ter discussie stelt, terwijl dat natuurlijk wel zou moeten. Door het begrijpelijke gebrek aan openheid van Elizabeth zelf, wordt haar persoonlijkheid naar buiten toe in het publieke oog nu vooral vormgegeven door deze televisieversie van haar. De impact van die versie is groot, doordat hij zo sterk is. Het portret is uiteraard niet volledig waarheidsgetrouw, maar Elizabeth II had het slechter kunnen treffen. Het is raar, maar The Crown geeft je veel meer zin om de vrouw achter Elizabeth te leren kennen dan de ‘echte’ versie die zij zelf prijsgeeft voor elkaar krijgt. Gelukkig hebben we, inclusief dit seizoen, nog veertig afleveringen The Crown te gaan.