The Auschwitz Report: urgenter dan ooit

‘Wir haben es nicht gewußt’. We hebben het niet geweten. Dat was, naar verluidt, een veelgehoord refrein toen de Duitse bevolking na de Tweede Wereldoorlog werd geconfronteerd met de inhumane verschrikkingen van de Holocaust. Al snel kreeg de uitspraak een spottende bijklank. Want wisten ze het niet? Of wilden ze het niet weten?

Diezelfde vraag komt op tegen het einde van het op ware feiten gebaseerde Slowaakse oorlogsdrama The Auschwitz Report , wanneer Freddy (Noel Czuczor) en Valér (Peter Ondrejicka), twee uit Auschwitz ontsnapte Joodse gevangenen, een vertegenwoordiger van het Rode Kruis (John Hannah, The Mummy ) van de gruweldaden in het concentratiekamp moeten zien te overtuigen.

De vertegenwoordiger is sceptisch. Want wie moet hij geloven? Twee ontsnapte gevangenen die wellicht enige wrok koesteren vanwege hun gedwongen ‘verhuizing’ naar Auschwitz? Of zijn collega bij het Duitse Rode Kruis die bezweert dat er echt niets is waar de rest van de wereld zich zorgen over hoeft te maken? Daarnaast, zo meldt hij, heeft het Rode Kruis al een steentje bijgedragen door duizenden hulppakketten naar Auschwitz te sturen. ‘Jullie hulp heeft geen één leven gered’, zo bijt Freddy hem toe.

De waargebeurde geschiedenis van de ontsnapte gevangenen Rudolf Vrba en Alfréd Wetzler, die later hun getuigenissen zouden presenteren in het Vbra-Wetzler rapport, is een aangrijpende. De film volgt niet alleen de ontsnapping van de twee mannen, maar ook de onvermijdelijke repercussies die hun ontsnapping heeft voor hun medebewoners van barak 9, die keihard worden bestraft voor het feit dat zij nu missen.

Regisseur Peter Bebjak gaat de gruwelen in het kamp niet uit de weg. Toch gaat hij nooit voor sensatie, maar juist eerder voor een zakelijke afstandelijkheid. Zo is de plek waar Freddy, Valér en hun medeplotters samenkomen – en alle verzamelde informatie bewaren – een lijkenhok. Een enkele keer nemen scènes haast surrealistische vormen aan, zoals die waarin gevangenen tot hun nek zitten begraven in een bos, terwijl een SS-officier (Florian Panzner, Dark ) – met de treffende naam Lausmann - tegen ze tekeergaat.

Soms heb je wel het idee dat de makers misschien net iets te veel hooi op de vork hebben genomen. Door alles te willen vertellen gaan bepaalde nuances onvermijdelijk verloren. Zo krijgen we van tevoren nauwelijks de tijd om de twee hoofdrolspelers te leren kennen, laat staan hun mede-barakleden die met hun stille verzet bereid zijn hun levens te geven zodat anderen eenzelfde lot bespaard kan blijven (wat uiteindelijk ook gebeurt).

Er had zeker meer gehaald kunnen worden uit die laatste, schrijnende akte, waarin de twee overlevenden, na alle gevaren en ontberingen, in eerste instantie alsnog niet worden geloofd.

Juist dat slotakkoord maakt van The Auschwitz Report  zo’n belangrijke film. Zeker nu. In een tijd waarin alternatieve feiten en nepnieuws aan de orde van de dag zijn, en een losgeslagen dictator in een ander land oorlogsmisdaden pleegt omdat hij gelooft dat verder toch niemand een vinger uit zal steken, is deze boodschap urgenter dan ooit.