Quo Vadis, Aida?: aangrijpende traumacinema

Filmmaker Jasmila Žbanić verbeeldt de gruwelijkheden in Srebrenica door het perspectief van een moedige tolk in overdonderend drama.

De Bosnische filmmaker Jasmila Žbanić presenteerde in 2020 op het filmfestival van Cannes met Quo Vadis, Aida? (2020) een film die broodnodig gemaakt moest worden. Jarenlang rees de vraag: wie heeft de moed om de gruwelijkheden in Srebrenica in juli 1995 te visualiseren? Logisch dat het iemand werd die uit die contreien afkomstig is, die weet hoe het ongekende leed dat daar vandaag de dag nog en masse aanwezig is eruitziet. Bovendien is de wijze waarop ze het verhaal vertelt ingenieus, namelijk door de ogen van tolk Aida (Jasna Đuričić). Een vastberaden vrouw die, in de opmaat naar het bloedbad, moet schipperen tussen haar gezin, de vluchtelingen en de Nederlandse officieren van Dutchbat.

Op die manier, via deze knappe vorm van dramatisering, geeft Žbanić inzicht in het reilen en zeilen van alle partijen. Ook de Serviërs komen zijdelings aan bod. Quo Vadis, Aida ? is ook zo sterk en impactvol vanwege die waarachtigheid die in het verhaal wortelt. Met personages, waaronder Nederlandse militairen, die voor ongekende dilemma's komen te staan. Wie kiest voor wie? Met families die afscheid van elkaar moeten nemen. Met lafaards, helden, schurken en psychopaten. Kortom, dit is een zéér moeilijke film. Een uitgelezen voorbeeld van traumacinema. Hoe een film poogt een nationaal trauma te vatten, te begrijpen. Juist dat is een reden om hem te zien.

Mede ook omdat de dubieuze rol van Nederland nog eens onder de aandacht wordt gebracht. Quo Vadis, Aida? (2020) is net als bijvoorbeeld een film als Come and See (1985, over de nazibezetting van Wit-Rusland in de Tweede Wereldoorlog) in die zin een vorm van cinema waarin je niet kan en mag wegkijken. Je wordt met je neus op de feiten gedrukt. Žbanić schudt de kijker wakker. Dat is soms de enige remedie om dit soort historische gebeurtenissen voor het voetlicht te brengen.

Quo Vadis, Aida?, vrijdag 27 oktober 2023 om 23.45 uur op NPO 2