Kersttip: Chinatown

 

Het had anders moeten lopen. Aanvankelijk eindigde Chinatown conventioneler: het raadsel werd opgelost, de goede krachten overwonnen. Maar regisseur Roman Polanski zag niets in het slot van scriptschrijver Robert Towne. De levensloop van de regisseur bestuderend, begrijp je waarom een nederlaag van het kwaad voor hem geen vanzelfsprekendheid was. Zijn moeder stierf in Auschwitz en vier jaar voordat hij aan Chinatown begon, werden zijn vrouw en ongeboren kind vermoord door sekteleden uit de kring rond psychopaat Charles Manson. ‘Forget it Jake,’ luiden de slotwoorden van de film, ‘it’s Chinatown.’

Het verhaal speelt tegen de achtergrond van een conflict over water, dat gebaseerd werd op de Californische wateroorlogen aan het begin van de twintigste eeuw. Jake Gittes (Jack Nicholson) is een privédetective voor wie de zaken prima marcheren, maar die ook wat vermoeid kijkt als hij opnieuw wordt ingehuurd door een vrouw die haar echtgenoot van een affaire verdenkt. Wanneer kort daarop een andere vrouw (gespeeld door Faye Dunaway) zich voorstelt met dezelfde naam - Evelyn Mulwray - vermoedt Jake dat haar man, het hoofd van het ‘Los Angeles department of water and power’, een doelwit is en voordat hij kan beginnen zijn sporen na te trekken, wordt Hollis Mulwray dood gevonden in een reservoir, met zout water in zijn longen.

Chinatown wordt in filmhandboeken vaak gebruikt als het schoolvoorbeeld van een geslaagd script. Wat aanvankelijk een doorsnee thriller lijkt, verandert terloops in psychologisch drama dat je volledige aandacht vraagt: de humor die in details schuilt, de geladen woorden van Gittes, de trucjes die hij uithaalt om zijn zin te krijgen, de ontdekkingen die zelden worden toegelicht, de subtiele vooruitwijzingen op plotwendingen – je moet én wil blijven opletten.

Ongetwijfeld speelt Jack Nicholson, zevendertig bij het verschijnen van deze film, één van zijn verfijndere rollen. Gittes heeft een schimmig verleden als agent in Chinatown en roept een weemoed op naar de jaren zeventig die vermoedelijk iets te maken heeft met de suggestie gezonder te kunnen worden van roken en feilloos te kunnen inschatten welke vrouwen het waard zijn om de deur voor open te houden. Toch is het vooral de chemie tussen de belangrijkste personages waardoor de film uitgroeide tot een klassieker. Gittes en Mrs. Mulwray delen een soort onuitgumbare eenzaamheid en John Huston is onvergetelijk als zakenman Noah Cross, even rijk als louche, tijdens de lunch eisend dat zijn vis met het hoofd eraan wordt geserveerd.

Het betoverende van Polanski’s werk bestaat deels uit dat wat niet wordt opgehelderd. Als Gittes wordt gevraagd wat hij eigenlijk deed in Chinatown, antwoordt hij: ‘As little as possible.’ Na het zien van de film zal je een bepaalde kleur bijblijven, iets dat samenhangt met de melancholische trompetklanken. Ze hebben tegelijkertijd iets zwoels en iets droevigs. Uan Rasey, de trompettist, werd gevraagd of hij precies de juiste noten kon spelen; ze moesten erotiek bevatten, maar geen broeierige, vlammende passie – nee, eerder de somberte van slechte seks.

‘Forget it Jake, it’s Chinatown.’