Like Father, Like Son: een existentiële nachtmerrie voor ouders

Een vader of een moeder te zijn, is een van de weinige absolute zekerheden in het leven. Een heel geruststellende stand van zaken om zeker te weten: dit is mijn kind. En andersom: dit is mijn vader en dit is mijn moeder. Je kunt − en zult − aan van alles twijfelen, maar gelukkig zijn er een paar in graniet gehouwen zekerheden in het leven die buiten discussie staan. Het ouderschap en het kinderschap zijn zulke zekerheden. Of zouden het moeten zijn. Want soms knaagt er toch iets. Van wie heeft hij of zij dat in ’s hemelsnaam? Waar komen die krullen vandaan? Die blauwe ogen? Het is een weinig besproken taboe, maar hoeveel ouders hebben niet ooit een moment gedacht: is-ie wel van mij? Voed ik een koekoeksjong op?

In de bijzonder sympathieke film Like Father, Like Son maken we kennis met het lieve Japanse knaapje Keita, het kind van yuppie-ouders Midori en haar man Ryota. Het kereltje is 6 jaar oud en enorm innemend, een volleerd pleasertje dat in de openingscène het schoolhoofd dat tegenover hem en zijn ouders zit, volledig inpakt. Zijn vader Ryota is een carrière-man, een streberige en competitieve workaholic die meer tijd op de zaak dan thuis doorbrengt. Op wie van zijn ouders Keita het meest lijkt, wil het schoolhoofd weten? Op zijn moeder, zegt zijn vader met slordig verpakte afkeuring. Keita is net zo liefelijk en ongeïnteresseerd in wedstrijdjes winnen als zijn moeder, dus dat moet hij dan van haar hebben. Nou mooi niet. Kort daarna gaat namelijk de telefoon. Het ziekenhuis heeft een vervelende mededeling. Zes jaar geleden is een schandelijke en pas onlangs ontdekte fout gemaakt. Midori en Ryota geloven hun oren niet, maar het hoge woord komt eruit: baby-verwisseling. Keita is hun zoon niet. Ook niet een beetje. Hun zoon heet Ryosei, een streberig en competitief ventje dat al zes jaar bij Yudai en Yukara woont, de echte ouders van Keita, die ook van niets wisten. Zo yuppie als Midori en Ryota zijn, zo working class zijn Yudai en Yukara. Wat nu te doen? De twee gezinnen besluiten tot een even logische als absurde stap: ze ruilen van kind. Waarna zich een kleine tragedie ontrolt die draait om de vraag wat een kind tot je kind maakt. Zijn het die genen, of die zes jaar?

De baby-wissel is een existentiële nachtmerrie die in fictie een stuk vaker voorkomt dan in werkelijkheid. Ziekenhuizen hanteren solide procedures met enkel- en polsbandjes, vinger- en voetafdrukken en identificatienummers; alleen het met handboeien aan elkaar klinken van ouders en baby biedt meer zekerheid. Maar we zijn er kennelijk zo bang voor om het verkeerde na- of voorgeslacht te hebben dat het thema van de kinderkluts stevig verankerd zit in onze cultuur. Like Father, Like Son is bepaald niet het eerste geval; het wemelt van de verwisselde kinderen, vooral in soaps. Beroemde verwisselingen waren Juanita en Grace in Desperate Housewives, Bree en Anne in Neighbours en Cindy en Madison in Veronica Mars. De lijst met verwisselde kotertjes is lang. Ook in serieuzere fictie komt het thema voor, zoals in het boek Pudd’nhead Wilson van Mark Twain waarin een zwart en een blank kindje worden verwisseld en het fenomeen heeft het zelfs tot sciencefiction en het dierenrijk geschopt, want in Planet Of The Apes worden kinderaapjes verwisseld en in de Game of Thrones-boeken van George R.R. Martin is er de baby-swap van Aegon Targaryen met een ander kindje.

Er is zelfs een hele tv-serie rond het verschijnsel opgetrokken: Switched at Birth gaat over twee verwisselde borelingen, van wie eentje doof is, die net als in Like Father, Like Son ook nog eens in twee totaal verschillende milieus terechtkomen. Want dat is vaak zo: de tegenstelling tussen arm en rijk wordt vaak even meegenomen in de fictionele kinderverwisselingen, zie ook The Prince and the Pauper, weer van Mark Twain en diverse malen verfilmd, waarin twee op elkaar lijkende kinderen bewust van plaats ruilen. Een idiote variant is het door Clint Eastwood verfilmde en waar gebeurde verhaal van The Changeling, waarin een moeder een kind krijgt opgedrongen waarvan ze wéét dat het niet van haar is maar daar denken de autoriteiten anders over, die haar uiteindelijk gek laten verklaren. In werkelijkheid komt een echte baby-wissel aanzienlijk minder vaak voor dan in fictie; er zijn niet veel goed gedocumenteerde gevallen. Een ervan is Nederlands: in 1931 verwisselde een Leidse kliniek de baby’s Lenie van Duyn en Agnes van Vegten. Die laatste was ooit te gast in het tv-programma DNA Onbekend en ontving in 2012 (!) uiteindelijk de welgemeende excuses van het ziekenhuis.

Zelf twijfelen we natuurlijk nooit over ouderschap, maar anderen zien we het soms doen. Persoonlijk heb ik een vriend van wie de buurman een tijdlang hints liet vallen dat niet hijzelf, maar die vriend de vader van zijn kind zou zijn. Het sloeg nergens op, maar hij begon er steeds opnieuw over, quasi-grappend. Mijn vrouw leefde rond haar 6de een tijdje in de veronderstelling dat ze ‘van de melkboer’ zou zijn, wat haar was wijsgemaakt door haar oudere broers en zussen. Heel geestig, behalve als je als 6-jarige op je kamertje zit, de melkboer (die bestonden toen nog) ziet aanbellen en denkt: pappa?! En er is de arts, gespecialiseerd in genetica, die vertelde dat ze met een zekere regelmaat paren tegenover zich heeft zitten met een kindje dat domweg niet van allebei kan zijn. Overspel is ten slotte ook een variant op de baby-wissel. Het ouderschap is zo’n sterk instinct dat we de waarheid soms ook gewoon niet onder ogen zien. Zelf haalde ik een tijdlang een stel meisjes van school van twee verschillende bevriende echtparen en op beide schoolpleinen werd ik stelselmatig voor de vader versleten, inclusief opmerkingen over hoe sprekend de meisjes op mij leken. Op een gegeven moment begonnen we het zelf bijna te geloven.

Hoe het afloopt met de kleine Keita en Ryosei moet hier onvermeld blijven, maat wie de moeite neemt om het even rustige als schattige Like Father, Like Son te bekijken, beseft na afloop dat het misschien uiteindelijk toch meer om de samen doorgebrachte jaren dan om het gedeelde dna gaat en een baby-wissel misschien toch een minder existentiële nachtmerrie is dan gedacht.