Ladies First: holle lofzang op vrouwen in de derde wereld

‘Zo bekrompen zijn ze’, verzucht de 23-jarige Deepika Kumar meermaals. Ze verwijst naar het gros van haar Indiase landgenoten, die de onderdrukking van vrouwen in haar moederland voor lief neemt. De jonge atleet poogt via een sportcarrière als boogschutter deze rigide man-vrouw verhoudingen te ontvluchten. Dat is geen sinecure, zo blijkt al uit de openingsscène: ‘Meisjes horen thuis te zijn, en niet op het speelveld.’ Vervolgens ontwaren we in slow motion een vrouw met een boog; de vrouw is nu eens dé vaandeldrager, zoveel is duidelijk. We zijn op de Olympische Spelen in Rio de Janeiro, op elf augustus 2016, waar Kumar acte de présence geeft.

Eerst wordt - na een korte glimp van haar prestaties in Rio – de opmaat gegeven naar het grote sportevenement. De camera volgt Kumar aan de hand van media-optredens en openhartige gesprekken, terwijl familieleden vertellen over de bijzondere vrouw in hun midden. Dit alles wordt gestileerd gebracht en soms tot vervelens toe begeleidt door de sentimentele muziek van een vioolensemble – alsof de boodschap an sich niet indringend genoeg is.  Kumars jeugd was hard en hopeloos; platgetreden visuele metaforen – de armoede op het Indiase platteland – illustreren haar vroegere lijdensweg.

We hebben hier te maken met een simpel van-arm-naar-rijk-verhaal. Dat houdt in: van opgroeien in de armoede, tot geestelijke rijkdom vergaren in de topsport. Documentairemaker Uraaz Bahl legt die boodschap er lekker dik en schaamteloos bovenop, alsof het hier een Indiase Annie betreft. Met een protagonist die, hoe geweldig ze ook presteert, weinig tot geen respect krijgt van haar landgenoten. Wellicht omdat topsport niet is ingebed in de nationale cultuur, maar ook vanwege haar geslacht. De terugblik op haar jeugd is dan ook een reis langs mannengeweld en misogynie, met een oom die doodleuk verklaart dat het slaan van vrouwen ‘niet zoveel voorstelt’.

Gelukkig komt Kumar uiteindelijk terecht op de TATA-boogschuttersacademie, waar ze een voorbeeld wordt voor Indiase vrouwen én - verrassend genoeg – mannen. Maar als haar succes tanend is, dan gaan de buren roddelen: ‘Hoe verdient ze haar geld ook alweer? Waarom blijft ze niet thuis?’ Kumar vertelt hoe ze westerse vrouwen benijdt die vol zelfvertrouwen acteren op grote sportevenementen. Onderwijl zien we hoe ze zelf lijdt onder de mansplainerij: zoals in een scène waarin haar fysio een behandelend arts wil vertellen hoe zijn cliënte zich voelt. Dat kan ze zelf ook wel, zo meldt ze, vriendelijk glimlachend.

Sowieso is haar trainingsomgeving niet optimaal: haar coaches geven snel de moed op, wanneer Kumar geblesseerd of gedesillusioneerd raakt. Er is een gebrek aan mentale begeleiding: boogschutten is immers een sport die stalen zenuwen vergt. En daarnaast ook een saaie sport. Bepaalde sequenties – van die montagescènes met wedstrijdbeelden – zijn bijkans slaapverwekkend. Maar enfin: vechten voor je dromen kan niet altijd hosanna zijn.

Tot slot nog even terug naar de ‘TATA’-boogschuttersacademie. De staalgigant – vernoemd naar de miljardairsfamilie – sponsort topsport in India, maar heeft evenwel een controversiële reputatie als het gaat om werknemersrechten en omgang met het milieu. Daar had documentairemaker Bahl iets mee moeten doen. Zo van: in India breken met je armlastige afkomst betekent water bij de wijn doen; dat betekent dat je dan wordt overgeleverd aan de kluwen van het grote kapitaal. Omdat die zijweg en andere vormen van kritiek ontbreken, voelt Ladies First aan als een holle lofzang op vrouwenrechten in de derde wereld.