Final Portrait: knappe biopic over Alberto Giacometti

De setdressers van Final Portrait, de film over beeldhouwer/kunstenaar Alberto Giacometti (1901-1966), zullen hun hart hebben opgehaald toen ze diens atelier in Parijs voor de film reconstrueerden. Er zijn archiefbeelden van zijn studio uit die tijd, zelfs filmmateriaal. Maar misschien wel het meest tot verbeelding sprekend zijn de woorden die Giacometti’s goede vriend, de schrijver Jean Genet, gaf om het atelier te beschrijven: ‘A milky swamp, a seething dumb, a genuine ditch’ (vrij vertaald: een perfecte creatieve puinhoop). Door de hele ruimte lagen gipsresten, zijn kenmerkende langgerekte beelden (die voor de film werden nagemaakt en na het draaien consciëntieus werden vernietigd), af en half af, stonden kris kras door elkaar. Potten verf, kwasten, doeken, maar ook de grote gang, met de raampartij, waaraan het atelier vastzat, en de trap naar boven, naar de mezzanine. Zo zag het eruit, de studio aan de Rue Hippolyte Maindron, waar Giacometti tussen 1926 en 1966 woonde en werkte.

Niet alleen het atelier zelf lijkt een perfecte kopie, de kunstenaar zelf, knap vertolkt door de Australische acteur Geoffrey Rush, lijkt sprekend op de foto’s van de oudere Giacometti, met zijn woeste bos grijze haren, zijn getaande gezicht en de zakken onder zijn ogen. Final Portrait is geen biografie van A tot Z van de Zwitserse kunstenaar. Regisseur Stanley Tucci (vooral bekend als acteur, hij speelde in meer dan honderd films, en kreeg een Oscarnominatie voor zijn rol als kindermoordenaar in The Lovely Bones, 2009) baseerde zich op het boek van de bekende Amerikaanse schrijver en kunstcriticus James Lord, die bevriend was geraakt met Giacometti en in 1964 model voor hem zat. Diens belofte dat het zitten een paar uur zou duren, kan hij niet waarmaken: James mist zijn vlucht terug. Deze vlucht verzet hij – bijna als een running gag – in de twee weken die volgen nog zeker vijf keer. Maar door het model zitten krijgt Lord inzicht in de werkwijze en het leven van de kunstenaar, die even getroebleerd als theatraal was en behept met een bijzonder gevoel voor humor en een spitsvondige manier van communiceren. Hij schreef er na afloop een boek over dat een bestseller werd (en wellicht door deze film weer in de belangstelling zal komen te staan).

Films over kunstenaars, vooral natuurlijk als het bijna kammerspielachtige portetten zijn, van de artiest in zijn atelier, missen soms dynamiek. Maar bij Final Portrait is dat beslist niet het geval. Misschien door het speelse kat- en muisspel van Giacometti en zijn model (Armie Hammer, bekend van The Social Network, maar in uiterlijk een beetje een Mann ohne Eigenschaften). Het begint goed, als James voor het eerst gaat zitten en Giacometti naar hem kijkt en zegt: ‘Je hebt het hoofd van een bruut’. De kunstenaar is nooit aardig en toch aller charmantst, wat natuurlijk ook de reden is dat Lord elke dag terugkomt en de man die hem schildert steeds beter leert kennen. ‘Denk je weleens over zelfmoord,’ vraagt Lord hem. ‘Elke dag,’ zegt Giacometti. ‘Het moet een fascinerende ervaring zijn. Maar dan wel het echte werk, je keel doorsnijden of zoiets. Slaappillen schaar ik niet onder zelfmoord.’ Waarop Lord zegt: ‘Doe het dan.’ En de kunstenaar antwoordt: ‘Er is een probleem: je kunt het maar een keer doen.’

De structuur van de film, die de dagen gedurende twee weken volgt, af en toe een dag waarin niet veel gebeurt, dan weer een dag met veel drama, werkt goed. Ondertussen maken we kennis met de entourage rond de kunstenaar. Met zijn ongelukkige vrouw Annette (Sylvie Testud) die met lede ogen aanziet hoe hij verliefd is op prosti-tuee Caroline (Clémence Poésy) die met hem speelt alsof hij een kitten is, maar die hij ziet als zijn grote muze. Een van de grappigste scènes is als hij een auto voor haar koopt en zij de twee mannen uitnodigt voor een ritje. Als ze schoorvoetend in de auto stappen, zegt Giacometti, met uitgesproken gevoel voor understatement: ‘James, see you on the other side.’ Het is een van de weinige momenten dat ze echt uit het atelier komen, afgezien van de bezoekjes aan de bar, waar ze af en toe een tosti eten en Giacometti vooral ongelooflijk veel drinkt.
Het doek dat de kunstenaar uiteindelijk zou maken van James Lord wordt gezien als Giacometti’s laatste meesterwerk. De kunstenaar zou nog geen twee jaar later overlijden aan de gevolgen van een hartziekte. Zijn opvallende werk, van fragiele mensen en soms van beestfiguren, zijn opgenomen in belangrijke collecties en musea overal ter wereld. In 2015 werd tijdens een veiling in Christie’s New York ‘l’Homme au Doigt’ verkocht voor 141,3 miljoen euro. Maar zoals we in de film kunnen zien, speelde geld al tijdens zijn leven geen rol. Hij had er genoeg van, maar gaf er niets om.