All Quiet on the Western Front: de schoonheid van het gruwelijke

Foto credit: Reiner Bajo / Netflix

In tijden van oorlog komen oorlogsfilms – zeker de goede, en dat is All Quiet on the Western Front ontegenzeggelijk – misschien nog wel harder binnen. Edward Bergers verfilming van de romanklassieker over de Eerste Wereldoorlog uit 1929, die al tweemaal (in 1930 en 1979) werd verfilmd, doet regelmatig denken aan de oorlog in Oekraïne. Zoals in de openingsscène, waarin een slagveld dat bezaaid ligt met lijken wordt gefilmd. Het is een bijzonder schilderachtig beeld dat zich misschien nog wel het beste laat omschrijven als de schoonheid van het gruwelijke. Bovendien zet Berger – die onder meer bekend is van zijn regiewerk bij  The Terror (2018-2019) – meteen de toon: deze film gaat net als het boek over de zinloosheid van oorlog.

Het is geen wonder dat de eerste verfilming van het boek in 1930 door de Duitse autoriteiten werd verboden. Het verhaal is uiterst kritisch op de destructieve implicaties van nationalisme. Romancier Erich Maria Remarque schreef de roman destijds vanuit het perspectief van een 17-jarige Duitser. Felix Kammerer speelt in de nieuwe film deze Paul Baümer: een jongeling die zich aanmeldt voor de strijd tegen de Fransen. Oorlogsvoering klinkt namelijk nogal romantisch. En het zal volgens de hoge piefen ‘slechts een paar weken duren voordat men door Parijs zal marcheren’. Maar eenmaal beland bij de loopgraven wordt Baümer geconfronteerd met de realiteit.

De geniale minimalistische muzikale composities van Volker Bertelmann ( Ammonite , 2020) zinspelen hier al op. Zoals in een scène die herinneringen oproept aan Platoon (1986), Oliver Stones epos over de Vietnamoorlog: nieuw kanonnenvoer betreedt het slagveld en gewonde en dode soldaten reizen de andere kant op. De zinloosheid van oorlog schetst Berger misschien wel het meest nijpend wanneer soldaten de naamplaatjes van gedode soldaten opnoemen om te worden geregistreerd in een archief. En dat allemaal voor ‘keizer, God en vaderland’. All Quiet on the Western Front drukt de kijker met de neus op de feiten.

Met misschien wel als pijnlijke conclusie dat dit verhaal, dat al bijna 100 jaar oud is, nog niets aan kracht heeft ingeboet. Zeker als je het, zoals Berger, op zo’n indrukwekkende wijze weet te verfilmen.