Zomerbio: Ingrid Bergman (Murder on the Orient Express)

 

‘Ze is kogelvrij,’ zei Joan of Arc -regisseur Victor Fleming namens zijn drie cameramannen. ‘Er is nog nooit iemand als zij voor een camera verschenen. Je kan haar schieten vanuit elke positie, onder elke hoek. Het maakt niet uit, je hoeft haar niet te beschermen [tegen onflatteuze beelden]. Niemand kan zijn ogen van haar af houden.’

Het is waar: de Zweedse actrice Ingrid Bergman bezat een prachtige, serene schoonheid maar bovenal een groot acteertalent. In de ‘definitieve’ Bergman-biografie Notorious van Donald Spoto zaagt hij Bergman zelf en vele vrienden en collega’s – en een enkele vijand – door over haar leven en werk. Het is een vuistdikke, goed geïnformeerde en met inzicht geschreven biografie, waarin Spoto het niet aan lijkt te durven om op basis van al zijn materiaal de conclusie te trekken die je als lezer wel trekt: wat een monomaan typje, die Ingrid. Als er iemand is die heeft gewoekerd met haar talent, is het Ingrid Bergman. Werk, werk, en nog eens werk. Het leverde meesterwerken op, maar ook een rottig gezinsleven.

 

[blendlebutton]
Ingrid Bergman wordt in 1915 in Stockholm geboren als de dochter van Justus Bergman en zijn Duitse echtgenote Frieda Adler. Vader Justus heeft een handel in filmcamera’s; de jonge Zweedse filmindustrie behoorde rond Ingrids geboorte tot de productiefste van Europa, zowel in commercieel als artistiek opzicht. Ingrid groeit op tussen camera’s, die Justus meebrengt om familiefilmpjes en -foto’s te schieten. Haar moeder zal ze later alleen van zulke beelden kennen; Frieda sterft als Ingrid drie is. Als enig kind vermaakt ze zichzelf en haar familie door spontaan toneelstukjes op te voeren, maar pas als Justus haar op haar elfde meeneemt naar de schouwburg ziet ze tot haar stomme verbazing dat wat zij thuis voor de lol doet, door volwassenen als beroep wordt uitgeoefend. Ter plekke kondigt ze aan actrice te worden. Nog geen drie jaar na deze openbaring overlijdt ook Justus na een kort ziekbed en wordt de totaal wanhopige Ingrid onder de hoede genomen van Justus’ lieve zus Ellen die, het is echt waar, acht maanden later plotseling in Ingrids armen sterft. Op haar veertiende is Ingrid Bergman een weeskind dat heeft geleerd dat je ‘niet kan vertrouwen op de duurzaamheid van menselijke genegenheid’ en is zij totaal uit het veld geslagen. Beroofd van haar geliefden, maar niet van haar doel.

Precies negen jaar later komt Ingrid Bergman, 23 jaar oud, per boot aan in New York op uitnodiging van David O. Selznick, filmproducent bij Paramount, Metro-Goldwyn-Mayer en RKO Pictures. Selznick is een van de machtigste mannen van Hollywood. Ingrid is net moeder geworden; dochter Pia bleef achter in Stockholm bij Ingrids echtgenoot Petter Lindström, vooraanstaand arts en de beheerder van haar zakelijke belangen. Dat laatste min of meer tegen wil en dank; volgens Petter was het inmiddels allemaal wel erg uit de hand gelopen met dat geacteer van zijn vrouw. In 1933 was Ingrid na het Lyceum naar de Koninklijke School voor Drama gegaan en bleek daar zo waanzinnig goed dat ze al snel van school het podium op werd gesleurd en daarna voor de filmcamera’s: binnen korte tijd was ze een van de veelbelovendste Zweedse actrices. In 1936 speelde ze in Intermezzo , een commerciële en artistieke triomf die in heel Europa opzien baarde en onvermijdelijk daarna ook in de VS. Na nog enige films in nazi-Duitsland te hebben opgenomen – wegens haar familie aan moeders kant sprak ze vloeiend Duits en politiek interesseerde haar geen moer – kwam in 1939 het verzoek uit Hollywood om de hoofdrol te spelen in een Amerikaanse versie van Intermezzo. Petter zette in op goud: als zijn vrouw naar Hollywood moest, diende daar een berg geld tegenover te staan. Nogal tot ieders verbazing zei Selznick gewoon ja tegen Petters vraagprijs. Vandaar dat Ingrid Bergman ineens in New York tegenover de producent van Gone With the Wind aan de lunchtafel zat. Zonder met haar ogen te knipperen.

Haar naam klonk te Duits, deelde Selznick mee boven een bord lamsvlees. Ze zouden die gaan veranderen in Ingrid Berryman.

‘Bergman is een goede naam en ik ben eraan gehecht.’

Er waren ook nog haar wenkbrauwen: veel te weelderig. En uiteraard moest er iets aan die tanden gedaan worden.

‘Meneer Selznick, ik dacht dat u me goed vond in Intermezzo en me daarom uit Zweden liet halen, maar nu u mij heeft gezien, wilt u alles veranderen. Dus ik doe uw film liever niet. Geen enkel probleem, we vergeten het gewoon. Ik ga terug naar huis,’ herinnert Bergman zich haar reactie. Selznick vond het fantastisch om tegengesproken te worden en realiseerde zich prompt de commerciële mogelijkheden: het nieuwe naturel-meisje uit Europa. Bergman: ‘Later bezwoer hij de make-up-mensen mijn wenkbrauwen vooral met rust te laten. Ik werd hun naturel-ster. De tijd was er precies rijp voor want alles was erg kunstmatig geworden – al die geplukte en geverfde wenkbrauwen, zware lip rouge en die belachelijk gefixeerde kapsels. Ik zag er simpel uit, mijn haar waaide in de wind en ik speelde the girl next door.’ Dit buurmeisje verkaste met man en dochter naar Los Angeles en stootte door met dezelfde werklust en in hetzelfde tempo als ze in Europa had gedaan. In de tien jaar na haar gesprek met Selznick maakte ze eerst de remake van Intermezzo en daarna de klassiekers waarmee ze duizelingwekkende hoogtes van erkenning en roem bereikte: Casablanca , For Whom the Bell Tolls , Gaslight (Oscar Beste Actrice), Spellbound en Notorious met Hitchcock – het ging maar door.

Maar tegen 1949 had het buurmeisje genoeg van Hollywood en verveelde zich. Haar huwelijk was na enige discrete affaires van Ingrid inhoudsloos geworden en Petter gaf weinig meer om haar. Later gaf hij volmondig toe waarom hij desondanks weigerde te scheiden: haar geld. Ingrid was vastbesloten dat haar carrière een dramatische wending moest nemen. Na het zien van Roma città aperta van de neo-realistische filmmaker Roberto Rossellini wist ze ineens in welke richting die wending moest gaan. Richting Italië, waar Europa’s meest gehypete filmmaker van dat moment simpele, realistische films maakte, ver van de nep van Hollywood. Petter, nog steeds haar zaakwaarnemer, en Selznick hielpen haar om Rossellini naar Hollywood te halen om de mogelijkheid van samenwerking te bespreken. Rossellini haatte Hollywood maar dacht aan het budget dat je kunt binnenharken als je Ingrid Bergman in je film hebt. Hij kwam graag langs. Nieuwe artistieke tijden zouden aanbreken, dacht Bergman.

Nieuwe tijden werden het zeker. Rossellini, die op dat moment een harem van vijf minnaressen heeft in Italië, begint Ingrid na aankomst in Beverly Hills in het gezelschap van Petter in hun eigen huis te versieren. Als Roberto en Ingrid samen naar Italië afreizen om het filmproject dat ze in gedachten hebben ( Stromboli , naar de gelijknamige vulkaan) voor te bereiden, gaat ze in op zijn avances. ‘Ik denk dat ik gewoon wachtte op iemand die me uit mijn huwelijk kon redden omdat ik daar zelf de kracht niet toe had,’ zegt ze veel later. In april 1949 schrijft ze een brief aan Petter waarin ze uitlegt dat ze niet meer terugkomt. Petter pikt het niet en Amerika ook niet.

Zeker niet als Ingrid zwanger blijkt te zijn van Rossellini. De beroemdste filmster ter wereld laat zich onder haar eigen dak, terwijl haar dochter ligt te slapen, versieren door een Italiaan en smeert hem naar Rome om man en kind in de steek te laten en zich te laten bezwangeren? Ons heilige buurmeisje? In de Amerikaanse media verschenen in de anderhalf jaar die volgden op het begin van deze rel 40.000 artikelen over de gevallen Bergman. Stromboli werd op voorspraak van politici en geestelijken in sommigen Amerikaanse staten verboden. Vijfeneenhalf miljoen leden van Amerikaanse vrouwenverenigingen tekenden een petitie om Bergmans films te boycotten. Het bisdom Boston spreekt over Ingrids daden als ‘het werk van de Duivel zelf’. In de Senaat spreekt een senator over Ingrid als een ‘schizofreen […] en lid van de cult der vrije liefde en een apostel der verloedering.’ Het is gedaan met haar Amerikaanse carrière. Al haar films met Rossellini blijken bovendien artistieke flops. Einde verhaal?

Na zeven jaar bevrijdt Ingrid zich van de verstikkende Rossellini en begint weer in Europa te acteren, vooral op het podium. Door haar breuk met Rossellini begint in Hollywood heimwee naar Ingrid Bergman te ontstaan. De wederzijdse liefde blijkt te groot: ze wordt gevraagd voor de hoofdrol in Anastasia , een Amerikaanse film die opgenomen wordt in Londen. Ingrid en de filmmaatschappij wachten angstig op de reactie van publiek en critici. Die zijn laaiend. Van enthousiasme.

Een jaar later krijgt ze haar tweede Oscar voor Beste Actrice, voor Anastasia. Ze betuigt zich niet deemoedig maar ook niet haatdragend tegenover het Amerikaanse publiek, dat haar goeddeels wederom omarmt. Sadder and wiser verzoent ze zich met Pia (nooit met Petter). Ze hertrouwt. In 1974 maakt ze Murder on the Orient Express (deze week op tv) en daarin heeft ze maar één scène, die vier minuten duurt en waarin je haar hele arsenaal aan acteertalent voorbij ziet komen. Die ene scène levert haar wéér een Oscar op; Ingrid Bergman bleek uiteindelijk inderdaad kogelvrij te zijn.

[/blendlebutton]