Who Killed Malcolm X? S01: intrigerende en emotionele zoektocht

‘Ik had nooit iemand zo krachtig tegen een witte man horen praten als Malcolm.’

Op 21 februari 1965 werd Malcolm X doodgeschoten tijdens een betoging in de Audubon Ballroom in New York. Voor zijn moord werden drie mannen gearresteerd. Maar twee van hen waren niet in de Audubon Ballroom die dag, en de officiële verklaring omtrent wie Malcolm X heeft vermoord is niet waar, stelt initiatiefnemer van de documentaire Abdur-Rahman Muhammad.

Het lijkt een algemeen aangenomen feit te zijn dat de veroordeelden Talmadge Hayer, Thomas 15X Johnson en Norman 3X Butler niet allemaal iets te maken hebben gehad met de moord. Alleen Hayar heeft toegegeven betrokken te zijn geweest bij de moord, de andere twee hebben altijd hun onschuld volgehouden.

‘De eerste keer dat ik de schotwonden zag dacht ik: waarom wil niemand dit uitzoeken? Dus ik begon vragen te stellen. Het werd een obsessie.’ Muhammad is geen professional zegt hij, maar vindt dat Malcolm gerechtigheid verdient. En dat is wat hij probeert te krijgen in deze documentaireserie, waar jaren van research aan vooraf is gegaan. David Garrow (Pulitzerprijswinnaar en historicus) stelt dat Muhammad waarschijnlijk de persoon is die het meest weet over de moord op en de vermeende samenzwering rond Malcolm X - oftewel El-Hajj Malik El Shabazz.

In zijn zoektocht naar de motivatie en echte daders achter de moord op het icoon stuit hij op nieuwe bewijsstukken. In de documenten staan gevoeligheden, zoals het niet sturen van documenten van de FBI naar de NYPD, en het feit dat er maar twee politieagenten ter plaatse waren tijdens de betoging – ook al was er een week eerder een aanslag op het leven van Malcolm X en zijn gezin gepleegd.

In de zesdelige documentaire worden historici, ooggetuigen, oud-politieagenten, oud-FBI-agenten, voormalig leden van de Nation of Islam, en journalisten geïnterviewd. Ook wordt Norman 3X Butler, nu Muhammad A. Aziz, geïnterviewd. Abdur-Rahman Muhammad duikt ook samen met een archivist het archief in, om nieuwe bewijsstukken te vinden waarin lang bewaarde geheimen boven tafel komen. Niet iedereen is blij met de vragen die Muhammad stelt. Er zijn ook een aantal mensen die zeggen dat hij het moet ‘laten rusten’ en dat het gevaarlijk is (voor hem) om het op te graven.

Om een beter beeld te krijgen van hoe de dynamiek van politieke en religieuze (macht)structuren tot de uiteindelijke dood van Malcolm X leidde, schetsen de makers een uitgebreid beeld van hoe complex de situatie was. Er wordt ingegaan op het proces van het activisme van Malcolm X, wat hem tot een publiekelijk figuur maakte, en hoe hij door harde uitspraken uit de Nation of Islam, waar hij zich twaalf jaar voor inzette, werd gezet. Maar er wordt ook gekeken naar de middelen die de FBI inzette om een ‘close eye’ op Malcolm en de Nation of Islam te houden.

De documentaire geeft ook ruimte aan het nalatenschap van Malcolm X en hoe zijn activisme nog steeds mensen inspireert om op te komen voor hun rechten. Met name in het kader van politiegeweld tegen Afro-Amerikaanse burgers – vooral mannen. ‘Telkens als een zwarte man in dit land opkomt voor zijn grondrechten, sterft hij’.