Waarom je 20th Century Women echt zou moeten zien

20th Century Women van Mike Mills wordt al gezien als een van de pareltjes van dit filmjaar. Het geeft een kijkje in het leven van de regisseur als tiener in het Californië van de jaren 70. Hij – Jamie is zijn naam, 15 is zijn leeftijd – woont samen met zijn excentrieke moeder Dorothea (Annette Bening) en twee huurders in een huis in Santa Barbara waar Pippi Langkous nooit ver weg is. Zijn moeder, feministe van de tweede generatie, zelf geboren tijdens de Grote Depressie – Birkenstocks aan de voeten, haar waarin een vogel kan nestelen – probeert hem zo goed en zo kwaad als ze kan alleen groot te brengen. Maar als hij bewusteloos raakt bij een ‘onschuldig’ verstikkingsspelletje met vriendjes, roept ze de hulp in van twee jonge vrouwen: huurster Abbie (Greta Gerwig) en Jamie’s net een paar jaar oudere buurmeisje Julie (Elle Fanning) met wie hij tot zijn eigen verdriet een platonische relatie heeft. De laatste vraagt nog ‘Of er geen man nodig is om een man op te voeden,’ maar met een blik op de mannelijke huurder (Billy Crudup in een meesterlijke rol) blijft zijn moeder bij haar standpunt: Kid, zoals ze hem zelf enigszins neutraal noemt, heeft vrouwelijke rolpatronen nodig.

Zo op het eerste gezicht lijkt deze onconventionele opvoeding – de film is natuurlijk in hoge mate autobiografisch – de filmmaker geen windeieren te leggen: het is de derde film van de 51-jarige Mills en de tweede waarin hij zijn eigen achtergrond exploreert. In zijn vorige film, Beginners, maakten we al kennis met zijn vader, die op latere leeftijd uit de kast kwam en voor zijn dood nog een paar gelukkige jaren met een man had. Christopher Plummer, die de rol op zich nam, won er in 2011 een Beste Bijrol-Oscar mee. De titel, Beginners, slaat zowel op zijn vader als op Mills zelf, die in de film wordt gespeeld door Ewan McGregor en die op zijn 37ste tegelijkertijd met zijn vader, de eerste schreden op het pad van de echte liefde zet, na jaren van moeizame relaties ten gevolge van ernstige bindingsangst.

In zijn nieuwe film is zijn vader praktisch afwezig. Alleen de auto, een Ford Galaxy, is een relikwie uit de tijd dat zijn ouders nog bij elkaar waren. Een eeuwigheid geleden: Jamie kan hen zich niet samen herinneren. De auto gaat in een van de eerste scènes spontaan in vlammen op. ‘Het was een goede auto’ zegt Dorothea nog als ze het zien gebeuren vanuit de supermarkt waar moeder en zoon boodschappen aan het doen zijn.

Als je de twee films naast elkaar legt, wordt direct duidelijk dat de relatie die de regisseur met zijn moeder had een veel complexere is geweest dan die met zijn (toch vooral afwezige) vader. Want hoe feministisch en progressief Dorothea ook lijkt – de generatiekloof tussen moeder en zoon is groot en lijkt onoverbrugbaar. Ook al doet zijn moeder haar best om hem te snappen, is ze een op en top zelfbewuste vrouw die ziet wat er gebeurt en dat haar zoon,  als ze niks doet, van haar weg zal glijden. Maar het staat in schril contrast met wie ze zelf is. Neem de muziek waar zij van houdt: Miles Davis, Glenn Miller. Die staat in haar ogen mijlenver van de muziek waarvoor Jamie warm loopt – de vroege punk en new wave van bands als Talking Heads, Siouxsie and the Banshees, The Germs en Suicide. Gelukkig komt hier Abbie van pas, met wie Jamie naar concerten en clubs gaat en met wie hij danst met zijn armen draaiend als molenwieken.

20th Century Women is een wonderlijke film. In zekere zin is hij on-Amerikaans en toch zou hij in de handen van bijvoorbeeld een Zweedse regisseur (het onder-werp en de stijl van de film hebben een hoog Scandinavische feel) heel anders en veel Europeser zijn geworden: scherper op de snede, met de dialogen misschien net wat meer tongue-in-cheek. Deze film blijft, met alle zaken die Mills aansnijdt, zachtaardig en goedhartig. De bonte parade mensen, die elkaars pad kruisen lijken vooral net echt. Want zijn dialogen in het echte leven niet veel minder scherp dan dat ze in films zijn? Is het leven niet vaak een hoop gestuntel en tijd maar iets dat passeert en wij, de mensen daarin, slechts een toevallig stipje?

Een van de vrolijk stemmende overpeinzingen zit aan het einde van de film, als Dorothea en Jamie eindelijk een paar gesprekken hebben, waarin zijn moeder wat meer van zichzelf laat zien en hij in een voice-over zegt: ‘Ik dacht dat dit het begin van een nieuwe relatie met haar zou zijn, maar eigenlijk was dat het verst waar we ooit zouden komen.’ Net als in het echte leven ook weer, waarin je vaak even veel stappen vooruit als achteruit doet, al naar gelang er op je pad komt.

Met die voice-overs is trouwens nog wel iets bijzonders aan de hand: Mills laat al zijn personages over zichzelf vertellen. Niet alleen wie ze zijn, zakelijk, bijna letterlijk, maar ook wat er van hen wordt. Zo horen we van Dorothea zelf dat ze binnen twintig jaar zal doodgaan aan de sigaretten die ze onophoudelijk rookt. Mills moeder zou in 1999 sterven aan de sigaretten die ze in de film werkelijk onophoudelijk rookt. Het is sowieso een bijzondere rol die Bening speelt, volgens sommigen de beste uit haar carrière. Maar eigenlijk mag iedereen er zijn in deze film, van Gerwig tot Crudip tot Fanning tot Lucas Jade Zumann die Jamie speelt. Als er een prijs zou zijn voor de voltallige cast, dan zou deze naar de vijf hoofdrolspelers van de film moeten gaan.

Tot slot nog een notitie over het camerawerk en vooral het licht, dat wonderschone Californische licht, door director of cinemato­graphy Sean Porter zo mooi in beeld gebracht. Wat deze cameraman voor elkaar kreeg zonder oude lenzen te gebruiken, sepia-filters of diffusiemiddelen, maar juist door het zo eenvoudig en natuurlijk mogelijk te houden. Zelden waren de jaren 70 zo authentiek. Zon, zee, surfen, hippies met gitaren; California dreamin’ in die beslissende zomer van 1979.