Us: doodenge in horror verpakte maatschappijkritiek

Altijd lastig, een tweede film, als je eerste zo'n onverwacht commercieel en artistiek succes was. Jordan Peele had krampachtig een soort Get Out 2 kunnen maken, maar Us is juist behoorlijk anders dan de briljante en pijnlijke satire op alledaags racisme die Get Out was. Us gaat niet wederom over de lotgevallen van een zwarte Amerikaanse man die als 'social climber' verstrikt raakt in een steenrijk, wit 'upperclass' gezin, maar juist over een zwarte familie uit de middenklasse, die verstrikt raakt in zichzelf en in diverse aspecten van de Amerikaanse samenleving. Daarbij jongleert Peele, zelf Afro-Amerikaans, wel net zo behendig met vooroordelen en clichés als hij in Get Out deed.

Want de familie Wilson, bestaande uit pappa Gabe (Winston Duke, bekend als M’Baku uit Black Panther ) en mamma Adelaide (Lupita Nyong’o, Nakia in Black Panther en Maz Kanata in de laatste Star Wars-films), is zo alledaags en doorsnee dat je gedurende het eerste half uur van de film ongemakkelijk opmerkt hoe belachelijk ongewoon het eigenlijk is om een doodnormaal, hoogopgeleid en niet-disfunctioneel zwart gezin uit de middenklasse in een Amerikaanse film te zien. Gabe en Adelaide zijn bijna saai harmonieus en hun kinderen Jason en Zora oppassende braveriken. Ze gaan ook zelf een beetje spastisch om met het clichébeeld van de 'gangsta chique' die de popcultuur aan zwarte Amerikanen opdringt. De Wilsons zijn allesbehalve zo. Het enige opmerkelijke aan dit gezin is een episode uit het leven van moeder Adelaide, die we in een flashback naar 1986 te zien krijgen. Toen ze een jong meisje was kwam ze in een spiegelpaleis op een kermis op het strand van het Californische plaatsje Santa Cruz haar dubbelganger tegen. Als we weer in het heden zijn en de volwassen Adelaide met haar gezin wederom in Santa Cruz aantreffen, op bezoek bij het bevriende witte echtpaar de Tylers, krijgt Adelaide een naar voorgevoel. En dat voorgevoel komt uit; ineens staat er 's avonds een gezin bij hun voordeur dat als twee druppels water op dat van hen lijkt: dubbelgangers die een moorddadige haat jegens hun evenbeelden blijken te hebben.

Hoe dat zit, wil je in de bioscoop zien. Het is onmogelijk iets over de rest van Us te zeggen zonder te veel te verraden. De manier waarop Peele en zijn acteurs (de jonge Shahadi Wright Joseph is fantastisch goed en afgrijselijk eng als Zora en haar dubbelganger-zusje, en ook Elisabeth Moss als Kitty Tyler is erg fijn) je bij iedere afslag in het verhaal op een onverwachte richting trakteren, doet de vergelijking met Get Out trouwens snel vergeten; Us staat op eigen benen. Us is net als Get Out een parabel, deze keer een parabel over hoe je zelf je eigen ergste vijand bent en hoe dat zowel op het micro-niveau van je gezin als op het macro-niveau van je samenleving werkt. 'Wie zijn jullie?', vraagt het gezin Wilson op een gegeven moment tegen beter weten in - het is overduidelijk dat 'jullie' helaas gewoon 'ons' zijn - aan de indringers. Het antwoord van de spiegelfamilie is onthutsend onverwacht en veelzeggend: 'Wij zijn Amerikanen.' Hoe dat zit, wat de connectie met een boven- en onderwereld is, waarom de publiekscampagne Hands Across America - die de ouderen onder ons zich nog vaag uit de jaren tachtig weten te herinneren - in de film figureert en in Peele's handen doet denken aan moderne menselijke muren, én waarom er zoveel konijnen in de film rondlopen: het komt allemaal aan bod, dus gaat dat zien. Us is erg eng, erg onvoorspelbaar en èrg Jordan Peele, zonder veel op Get Out te lijken. Een zeer geslaagde tweede film van een filmmaker die we nog vaak in actie willen zien.

Bestudeer naast de trailer ook bij wijze van kleine voorbereiding de bijbeltekst waarnaar het bord verwijst dat de zwerver in Us - in 1986 en in het heden - voorhoudt aan Adelaide: vers 11:11 uit het bijbelboek Jeremia. Dat luidt: 'Daarom zegt de Heere alzo: Ziet, Ik zal een kwaad over hen brengen, uit hetwelk zij niet zullen kunnen uitkomen; als zij dan tot Mij zullen roepen, zal Ik naar hen niet horen.'

U bent gewaarschuwd.