Un Monde: prachtig pijnlijk pest-drama

Vrijwel iedereen is wel af en toe gepest op school. Dan had je net de pech dat ‘ze’ je op dat moment moesten hebben. Maar soms is het chronisch. Best vaak zelfs, goed beschouwd, want iedereen weet zich nog wel kinderen te herinneren die altijd de sjaak waren. In Un Monde zijn dat het jongetje Abel en zijn zusje Nora, die nieuw op school zijn en nog geen plaats in de hiërarchie van klas en schoolplein hebben.

Hun wereld in Un Monde bestaat vrijwel volledig uit dat schoolplein en die klaslokalen van een Belgische lagere school. Een omgeving waar je als klein kind wel móét komen, vijf dagen per week. Een wereld die, zo leren we in de vijf kwartier die de film duurt, de hel kan zijn. Die hel, dat zijn de anderen. Dat zien we vanuit het perspectief van Nora, een meisje van een jaar of acht door wier ogen we alles waarnemen. De film is volledig fictie en geënsceneerd maar voelt bijna zo realistisch als een documentaire.

Nora is jonger dan Abel en trekt zich in het begin nog aan hem op, maar Abel wordt in de pauzes al snel zo vaak belaagd - écht belaagd: hij wordt door een groepje andere jongens in een vuilcontainer gesmeten, dat werk - dat hij een keer in zijn broek plast en daarna steevast als ‘de kleuter’ wordt aangeduid. Als hij naast iemand gaat zitten, mompelt er altijd wel iemand dat ‘het hier naar pis stinkt’. Het gaat maar door en is hartverscheurend vreselijk. Nora, die ook pestgedrag te verduren krijgt maar zich beetje bij beetje een sociale positie in de klas verwerft, geholpen door een nieuw vriendinnetje en een geweldig lieve lerares, moet toezien hoe Abel er steeds slechter aan toe is en totaal hulpeloos blijkt. Dan grijpt ze in door haar vader te vertellen dat Abel hulp nodig heeft.

De dynamiek die dan ontstaat neemt het grootste deel van de film in beslag en bevat alle ingrediënten die je al vreest: Nora wordt als een verklikker gezien als haar vader verhaal komt halen op school; door haar klasgenoten maar ook en vooral door Abel zelf. De interventie van Nora levert hem uiteraard nóg meer gepest op en hij laat zijn zus als een baksteen vallen. Totaal ontredderd ontwikkelt Nora zich vervolgens, zoals dat gaat, zelf een beetje tot een pestkop en ze gaat vervelend gedrag vertonen. Abel gaat intussen solo verder en neemt zijn toevlucht tot de enige optie die hij nog ziet nu hij zijn klas én zijn zus en vader van zich heeft vervreemd: geweld.

Un monde is volledig gefilmd vanuit het standpunt van Nora, op de zelfde manier waarop we dat in de volwassen pest-film Mother! zagen maar nog extremer. De zeer mobiele camera verlaat haar gezicht bijna alleen als we achter haar meelopen en over haar schouder kijken. De school verlaten we nooit. Volwassenen vallen vanuit Nora's gezichtspunt bijna voortdurend half buiten beeld omdat ze zoveel langer zijn en doordat de gekozen scherptediepte gering is, is haar omgeving alleen dichtbij scherp, terwijl alles wat zich op een paar meter of verder afspeelt voor ons ietwat vaag blijft. Deze claustrofobische manier van filmen past erg goed bij het onderwerp; Nora is net als ieder kind het centrum van haar eigen wereld en door zo dicht bij haar te blijven, letterlijk en figuurlijk, zie je als kijker precies de dynamiek en tragiek van het pesten en hoe daders in slachtoffers kunnen veranderen en andersom.

Die nadruk op Nora door scenarist en regisseur Laura Wandel is ook riskant omdat er vrijwel geen afwisseling is en je veel niet ziet omdat je voortdurend in het gezicht van Nora zit te staren, maar dat wordt bijna geheel weggevangen doordat de actrice die haar speelt,  de kleine  Maya Vanderbeque, fenomenaal is. Wat ook helpt, is het zeer gedetailleerde geluidsbeeld - zonder een noot muziek - waarin we de off-screen wereld rondom Nora heel goed meekrijgen: het geroezemoes, het gepiep van schoenzolen op de linoleumvloer van de klas en nog duizend andere details; de geluidsmix is briljant in deze film.

Tegen het eind van de film heb je al verschillende malen een brok weggeslikt en dan moet de finale nog komen. Un Monde is een kleine maar overweldigende wereld, volstrekt herkenbaar voor wie gepest is en voor wie zelf pestte.