The OA: op zoek naar verklaringen voor het mysterie van Prairie Johnson

De acht afleveringen van The OA vormen één geheel: ze zijn als Alfa en Omega. Ze waren er ook ineens (opmerkelijke zet van Netflix). Dat is overigens geen smakeloze toespeling op het (gesuggereerde) bovennatuurlijke/religieuze karakter van de serie, maar een compliment. Het is derhalve ondoenlijk om de belangwekkende gebeurtenissen in het leven van Prairie Johnson te duiden en analyseren zonder alles prijs te geven. Heb je de serie nog niet gezien? Lees hier dan een recensie van de eerste aflevering.

Hierna volgen spoilers!

The OA is wisselend ontvangen. Dat komt onder meer omdat je een beetje ontvankelijk moet zijn voor de verhaalwerelden van Zal Batmanglij en Brit Marling. Ze zijn bedreven in hun vakgebied, een mengsel van sciencefiction, drama en suspense, maar hebben ook in The OA een lange aanloop nodig. Het kost een aantal afleveringen voordat hun intenties duidelijk worden. Je moet dus de latere behoorlijk diepzinnige plotwendingen geduldig afwachten. En dan blijkt: in The OA gaat het niet om het einddoel, maar om de reis (en dat is, toegegeven, een beetje een dooddoener).

De makers van The OA kunnen, als we het overigens over inspiratiebronnen hebben, niet om Twin Peaks en The X-Files heen. Of wellicht de film Martyrs – waarin op een nog groteskere wijze dan The OA wordt onderzocht wat er gebeurt na de dood. Als je de serie kijkt of nog eens gaan kijken, denk dan eveneens aan andere inspiraties zoals bijvoorbeeld religieuze portretten uit de vroegmoderne tijd. Of een filmklassieker als The Passion Of Jeanne D’Arc (1928).

Voordat we beginnen aan een diepere analyse van enkele aspecten uit de serie, volgt hier een korte samenvatting van de plot.

Na zeven jaar vermist te zijn geweest verschijnt Prairie Johnson (scenarist Brit Marling speelt zelf de hoofdrol) ineens weer in het openbaar. In een ingedutte gemeenschap in Michigan verzamelt ze een groep gelijkgestemde jongeren om zich heen, die haar unieke levensverhaal aanhoren, en haar zullen helpen in haar strijd tegen het kwaad. Er wordt voortdurend geschakeld tussen haar heden en verleden, waar ze vele bijna-dood ervaringen meemaakte.

The OA
Laten we beginnen bij het einde. Na de verijdelde aanslag op de scholengemeenschap van Alfonso, Steve, Buck, Jesse en docente Betty blijkt Prairie in haar hart (en dat is al symbolisch) geraakt door een verdwaalde kogel. In de laatste scène wordt ze weggereden in een ambulance. In de ogen van Steve zien we een zekere vastbeslotenheid: dit is de (laatste) ‘reis naar een andere dimensie’ waar Prairie zo vaak over sprak. Achteraf zou je daar een aantal conclusies aan kunnen verbinden.

Wanneer Prairies adoptieouders haar na zeven jaar ‘Prairie’ noemen, corrigeert ze hen: ‘I am the OA. Ik ben D.O.A. Daarmee zou kunnen worden gedoeld op een bekende Engelse afkorting die staat voor Dood Bij Aankomst. Prairie moest dus nog een keer sterven, of dat nu metaforisch is of niet, om terug te keren naar haar geliefde Homer. Je zou ook kunnen stellen dat de gebeurtenissen in het verleden en heden tegelijkertijd plaatsvinden in een soort vagevuur (ook de verklaring voor de televisieserie Lost). En de dans die de vijf volgelingen opvoeren is dan een soort rite. Die haar toegang verschaft tot die andere dimensie: de hemel, het hiernamaals etc.

Blind
Na te zijn verdronken door een busongeluk in haar jeugd, in Rusland, krijgt Prairie – ze heet dan nog Nina – de kans om terug te keren naar aarde. Moeder natuur, of de engel in de hemel – in een soort kosmologische geboortekamer – vertelt het jonge blonde meisje dat ze in ruil voor haar terugkeer de rest van haar leven blind zal zijn. Echter, wanneer ze later in het verhaal, na zeven jaar gevangenschap, weer verschijnt in de gemeenschap, dan heeft ze haar zicht terug.

Je zou kunnen stellen dat het verhaal, dat wat vertroebeld is in het begin, en later steeds scherper wordt op ons netvlies, er op figuurlijke wijze voor zorgt dat wij net als Nina, of Prairie, nog blind zijn voor de waarheid. Je zou ook de vergelijking kunnen maken met personen met een posttraumatische stressstoornis: die zien hun (traumatische) verleden niet altijd even helder. Echter voor Prairie heeft de latere verbroedering tijdens haar gevangenschap, met Homer en de rest, tot gevolg dat ze meer grip krijgt op haar bestaan. Dat kan je eveneens vrij vertalen in: ze heeft weer zicht op haar toekomst, en met haar dus wij.

Toekomst
Prairie vertelt haar discipelen, want je zou haar kunnen zien als een (valse) profeet, over hoe de toekomst zwart is, die moet nog worden ingevuld met ons levenslicht, door het verloop van de tijd. Dit is een van haar vele wijsheden, waarmee ze eigenlijk probeert uit te leggen dat het leven niet voorbestemd is. Dit zou je kunnen zien als een afwijzing van de traditionele protestantse leer van Calvijn: die stelt immers dat alles voorbestemd is. Een aflaat, een donatie aan de kerk in ruil voor een plek in de hemel, is dan ook volledig nutteloos. Echter, doordat Prairie en Homer toch de doodzieke vrouw van de sheriff redden, rijst de vraag: zijn ze altruïsten? Of probeert het als engelen geportretteerde duo toch een plek in de hemel/toekomst af te kopen?

Prairie
Een mooie hypothese is dan ook dat Prairie wel erg dicht staat bij ‘prayer’, het Engelse woord voor gebed. En Homer is Homerus, de Griekse schrijver die onder meer de epen de Illias en de Odyssee schreef. Prairie maakt tijdens de acht afleveringen ook zo’n epos mee. Haar naam lijkt ook te staan voor die plek – de Amerikaanse steppegronden – waar niet de Griekse epen plaatsvonden, maar de Amerikaanse mythen en sagen. In het Wilde Westen.

Strangers On A Train en Carrie
Op een gegeven moment wordt verwezen naar Strangers On A Train, de filmklassieker van Alfred Hitchcock uit 1951. In dit verhaal wordt gespeculeerd hoe twee volstrekte vreemdelingen een moord kunnen plegen op een trein, zonder consequenties. In The OA verenigen een groep vreemdelingen zich juist om gezamenlijk een daad te plegen met expliciete consequenties. Namelijk Prairies overgang naar het dodenrijk – die in oude culturen vaak vergezeld ging met twee munten op de ogen, om de bootsman te betalen voor de overtocht over de rivier de Styx  (om nog even naar Prairies blind-zijn te knipogen).

Als Steve begint te flirten met zijn toekomstige geliefde, dan zegt ze: ‘Je gaat met op het eindejaarsfeest toch niet onderdompelen in varkensbloed?’ Dit is een verwijzing naar Carrie, uit 1976. Het titelpersonage uit de film, blijkt telekinetische krachten te hebben, die ze inzet om wraak te nemen op haar klasgenoten. In The OA neemt tegen het einde juist een onbekende onverlaat zonder bovennatuurlijke krachten wraak op zijn schoolgenoten.

Dr. Frankenstein
De rare piloot/anesthesist Hunter, die Prairie en haar lotgenoten keer op keer laat sterven in zijn laboratorium, zet de wetenschap in een kwaad daglicht. Hij wil ten koste van zijn proefkonijnen de weg naar het hiernamaals plaveiden. Hij wil de eerste zijn die vastlegt wat er gebeurt als iemand sterft. De antagonist in The OA is dus diegene (de wetenschapper) die alles wil rationaliseren: die overal een verklaring voor wil hebben.

Dit is ook een gebruiksaanwijzing voor de kijker: rationaliseer niet te veel, anders word jij (ook) de bad guy. Met die houding wordt het namelijk problematisch de serie te waarderen. Het lijkt er soms op alsof bedenkers/schrijvers Martling en Batmanglij hier doelbewust voor hebben gekozen. De wereld is al volledig ontgonnen: maar in onze (verhaal)wereld zijn er juist nog genoeg geheimen. Overigens kan je natuurlijk gewoon ontvankelijk zijn voor het mysterie en de serie desalniettemin niets vinden.

Tot slot: de vier boeken
Het boek der engelen, het boek over Russische oligarchie, het boek over bijna-dood ervaringen en de Illias vormen samen de bouwstenen voor Prairies bij elkaar verzonnen verhaal. Ervan uitgaande dat dit überhaupt het geval is, er zijn immers ook verhaaltechnisch talloze bewijzen waaruit – wellicht in een volgend seizoen – kan blijkend dat Prairies verleden heeft plaatsgehad. Hoe dan ook: deze vier boeken vormen haar personage. Je kan het beschouwen als een knipoog naar de scenarioschrijver, die zich graag laat inspireren door zijn omgeving en de boeken die hij of zij leest. Hiermee stelt hij/zij: ‘Kijk, zo maak je fictie.’

Dat maakt The OA ondanks enkele opzichtige gebreken een buitengewoon interessante serie, rijk aan referenties. Een serie die je dwingt te filosoferen over de mensheid.

The OA, op Netflix. Een artikel over de soundtrack is hier te lezen