The Last Days: aangrijpende Holocaustdocumentaire

Filmmaker Steven Spielberg speelt een sleutelrol in het preserveren van de geschiedenis van de Holocaust. Denk aan Schindler’s List (1993), maar vooral ook aan zijn werk voor de Shoah Foundation: een organisatie die vanaf 1994 getuigenissen van slachtoffers van de Shoah vastlegt. In 1998 produceerde hij het door James Moll geregisseerde – en met een Oscar bekroonde – The Last Days. Een portret van vijf Hongaarse joden die de naziconcentratiekampen overleefden. Deze documentaire is nu gerestaureerd en exclusief bij Netflix te zien. In een kleine anderhalf uur toont Moll de gruwelijkheden en de tragiek, maar ook de veerkracht van het joodse volk.

The Last Days is een belangrijke film voor kijkers die niets weten van de Holocaust. Het is niet de meest sterke documentaire – dat is en blijft Claude Lanzmanns Shoah (1985). Hoewel dat niet betekent dat The Last Days minder indringend is. Moll schuwt niet het onbeschrijflijke te tonen; met traumatische beelden die je niet van je netvlies afkrijgt – The Last Days confronteert de kijker in vrijwel élk frame. Dat moet, misschien wel omdat niet iedereen het gelooft vandaag de dag; de verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog. Ook toen in 1998 niet, getuige een scène waarin een van de overlevenden een oude dorpeling treft die vraagt: 'Werden ze écht allemaal verbrand?'

Moll laat beelden van toen overgaan in beelden van nu. Een shot van Boedapest, waar veel joden woonden, in een shot van Boedapest eind jaren negentig. De stad staat er nog, maar de joden zijn vermoord. Een van de meest schrijnende scènes is die waarin wordt bediscussieerd wat de joodse Hongaren mee zouden nemen naar wat een concentratiekamp zou blijken te zijn. Vijfentwintig kilo was toegestaan: kies je dan voor een dierbaar memento? Of iets functioneels? Hoe lang blijf je weg? Kom je nog terug? En als een van de overlevenden dan terugkomt, vraagt ze zich af hoe ze vrede kan maken met de buitenwereld die haar en haar volk verdreef.

Wat dat betreft maakt The Last Days de angst, de haat, de woede en het verdriet erg goed voelbaar. Vooral in de scènes waarin sommige van de overlevenden Auschwitz opnieuw bezoeken, en zelf context geven bij een omgeving die er nu verlaten en uitgewoond uitziet. Op dat soort momenten wordt de geschiedenis tastbaar, en dat lijkt precies het doel te zijn geweest van Spielberg.