The Father: geestverdwijning

Ontroerend, angstaanjagend én zwart-komisch portret van een oprukkende ziekte, met Anthony Hopkins en Olivia Colman als vader en dochter.

Dit artikel werd eerder geplaatst n.a.v. de bioscooprelease

Foto credits: Cinéart

Vraag aan tachtig-plussers hoe het is om stokoud te zijn en je hoort vaak dat zij ze zich in hun diepste wezen niet fundamenteel anders voelen dan toen ze veertig, vijftig waren. Behalve uiteraard de lichamelijke ongemakken en de relatieve vergeetachtigheid. Voor jongere mensen is het een even geruststellend als beangstigend perspectief: een tachtigjarige heeft meestal de levendige geest van iemand die nog best zin heeft in snowboarden, maar die geest is gehuisvest in het lichaam van iemand die te krakkemikkig is om sleetje te rijden.

Maar dan, naarmate je nóg ouder wordt - en we worden gemiddeld steeds ouder in het Westen - dreigt als verschrikkelijk slotakkoord van je leven dat je wezen, je geest ervandoor gaat terwijl je, zeker in het begin, meestal ruim voldoende bij de les bent om het verdwijnen (half)bewust mee te maken. Samengesteld uit de Latijnse woorden ‘de’ en ‘mens’ betekent dementie letterlijk ‘weg uit het verstand’ en het moet een verschrikking zijn. Niet alleen voor de omstanders dus, die meestal centraal staan in films over dementie, maar vooral ook voor de dementerende zelf, die weer zo hulpeloos en machteloos wordt als het kind dat diegene aan het begin van het leven was. Probeer dat maar eens zonder woede en waanzin te ondergaan.

Dat lukt Anthony Hopkins in The Father dan ook niet: hij is kwaad en vilein, juist omdat hij de weg kwijt raakt en dat eigenlijk wel weet maar niet wíl weten. Hij speelt de dementerende Anthony en is het centrale karakter; we verblijven een groot deel van de film in zijn geest. Debuterend regisseur Florian Zeller, de grootste toneelschrijver van Frankrijk die zijn stuk Le Pere speciaal voor Hopkins herschreef voor deze film, slaagt erin om de horror van de situatie over te brengen op de kijker.

The Father is behalve een gevoelig en opvallend komisch drama daardoor ook vaak een beklemmende variatie op een thriller en een horrorfilm. Horror bleek in de eveneens uitstekende Australische dementie-slash-horrorfilm Relic ook al een uitstekend genre om deze ziekte te leren begrijpen; daarin verandert het huis van de dementerende moeder in een dreigend metafysisch doolhof waarin haar dochter en kleindochter verdwaald raken. Die metafoor van ‘het onbetrouwbare thuis’ voor dementie zie je ook terug in The Father, maar dan in meer concrete vorm: Anthony wordt door zijn wanhopige dochter en haar man, die in een thuissituatie voor hem willen blijven zorgen in plaats van hem te laten opnemen in een verzorgingstehuis, van zijn eigen appartement naar het hunne verhuisd, maar hij heeft dat zelf niet door. Onmiddellijk na de verhuizing beschouwt hij het appartement als het zijne en begrijpt hij niet waar anderen de brutaliteit vandaan halen om in zijn huis te wonen.

Ook zijn tweede dochter verschijnt te pas en te onpas in huis en vooral haar echtgenoot lijkt niet het beste voor te hebben met Anthony. Bovendien wordt zijn horloge steeds gejat. Het gevoel bedreigd te worden door de omgeving - die inderdaad machteloze woede voelt en dat soms laat merken, want dementerende mensen zijn vaak onmogelijk gezelschap - en het gevoel dat je thuis niet meer van jou is en onveilig is geworden, wordt zeer sterk neergezet door de kleine ensemble cast; de oorsprong van The Father als toneelstuk is in de beperkte setting van de film nooit ver weg en dat maakt de boel des te aangrijpender en indringender. Hopkins krijgt alle ruimte om te excelleren - zijn rol is schijnbaar achteloos goed, net als in The Two Popes - en hij kreeg een Oscar voor The Father. Olivia Colman ( The Crown , The Favourite ) heeft hier meer de dienende rol, maar maakt de onmacht van de omstanders zeer voelbaar, tot en met het bitterzoete en onvermijdelijke slotstuk van de ziekte toe.

Gezien de materie is The Father opvallend en zelfs gedurfd licht van toon, gelukkig. Het begrijpen van hoe het is om dement te zijn is inherent onmogelijk, paradoxaal genoeg ook voor degene die de ziekte heeft, maar The Father is een dappere en wakkere poging om enig licht op de zaak te werpen en dat is de verdienste van het script (ook Oscar-winnend) en de uitstekende hoofdrollen.

The Father, zondag 7 januari 2024 op NPO 1