The Edge of Democracy: de Braziliaanse politieke malaise

Een claustrofobisch gevoel. Een massa van flitsende camera’s. Een gloeiende spanning in de auto. Niemand had verwacht dat het arrestatiebevel voor de oud-president zo snel zou worden uitgeroepen. The Edge of Democracy schijnt een licht op de sociaal-politieke omwentelingen in Brazilië.

Regisseur Petra Costa (Elena) focust zich op de Braziliaanse politiek, dat sinds het recente aantreden van de rechtse en ultraconservatieve president Jair Bolsonaro de democratische instellingen heeft doen verbleken. In een vogelvlucht geeft ze een overzicht van de 20-jarige militaire dictatuur van Brazilië (tot het jaar 1985), en het zwaarbevochten tijdperk van fragiele democratie dat volgde.

Het is het raamwerk om de opkomst en ondergang van de twee fractievoorzitters van de linkse Arbeiderspartij (PT) te tonen. De uiterst populaire, voormalige staalbewerker en vakbondsleider, Luiz Inácio Lula da Silva, ofwel Lula – toen de president zijn functie verliet in 2011 had hij volgens de peilingen een tevredenheidsgraad van 87 procent. De oud-president zit momenteel een gevangenisstraf uit voor (betwiste) aantijgingen van corruptie. En zijn opvolger, Dilma Rousseff, een econoom die was gevangengezet en gemarteld tijdens de militaire dictatuur, maar in 2011 het eerste vrouwelijke staatshoofd van Brazilië werd.

Daarnaast schijnt Costa een licht op de tumultueuze gevolgen van het anti-corruptieonderzoek ‘Operatie Lava Jato’ waarbij talloze Braziliaanse politici waren betrokken bij de grootschalige corruptie van het nationale petroleumbedrijf Petrobras. Ze ontbloot de keten van gebeurtenissen: van de beschuldigingen van omkoping door Lula en de gedwongen afzetting van zijn opvolger Rousseff, tot het huidige autoritaire regime.

The Edge of Democracy richt zich op de kijker die niet bekend is met het recente politieke verleden van Brazilië. Hierbij maakt Costa gebruik van archiefbeelden, nieuwsfragmenten, beelden van protesten en tegendemonstraties, en persoonlijk archiefmateriaal. De documentaire krijgt soms een iets te persoonlijk tintje, wat mede komt omdat de regisseur zich richt op haar familie: haar ouders waren in de gevangenis beland wegens hun strijd tegen de militaire dictatuur. Dit wordt ook versterkt doordat de beelden worden begeleid door haar veelal bloemige commentaar.

Het is opmerkelijk om te zien hoeveel toegang Costa heeft tot zowel Lula als Rousseff. De politici zijn dan ook op de meest doorslaggevende momenten in de politieke tijdlijn van dichtbij te zien. Het zorgt ervoor dat de regissseur licht bevooroordeeld de film weergeeft, en niet diep genoeg duikt in de details rondom de absurditeit van het juridische proces in Brazilië (een rechter functioneert tevens als openbare aanklager), en het ruime scala aan onrechtvaardige politieke machinaties in de Braziliaanse Tweede Kamer.

‘Wat doen we als het masker van fatsoen valt en wat tevoorschijn komt een eeuwig griezeliger beeld van onszelf is?’, vraagt Costa zich af. The Edge of Democracy toont dat middels politieke inertie het tij snel kan keren voor een vrij democratisch land.