Roy Dames portretteert de gedreven jonge schrijver Mano Bouzamour

De jonge schrijver Mano Bouzamour (1991) ligt met ontbloot bovenlijf op bed in een luxe hotelkamer in Bogotá, Colombia, waar hij is ter promotie van zijn debuut De belofte van Pisa. Hij heeft net gesport in de gym en drinkt een eiwit­shake. Samen met zijn broer wordt hij even later, mooi pak aan, vette zonnebril op, gezeten tussen twee knappe PR-meisjes van de lokale uitgeverij, in een dikke auto door de stad gechauffeerd. Zijn broer tegen een van die meisjes: ‘Jij gaat zo toch lekker met mij mee naar mijn kamer?’ Dan buiten de stad, even pissen in het oogverblindende decor van regenwoud en bergen, iPhone in de hand voor een volgende Instagram-post. Zijn dit shots uit een hiphopclip of kijken we naar een documentaire van Roy Dames (1953)?

Gewoonlijk toont Dames in zijn films de zelfkant, de groezeligheid, de pijnpunten van de maatschappij. Hij laat zaken zien die men liever verbergt, die men niet wíl zien. Dames houdt daar van. Het gevaar en de spanning die daarbij komen kijken, zoekt hij bewust op weet iedereen die wel eens een interview met hem gelezen heeft. Neem Meiden van de Keileweg, een rauwe documentaireserie over Rotterdamse tippelaarsters, of het magistrale Foute vrienden, waarvoor hij 16 jaar lang een groepje penose uit Amsterdam-Oost volgde. Ook de vaak achtergestelde Marokkaanse gemeenschap trok zijn aandacht – maar liefst vier films maakte hij erover: Ik ben Mohammed (2005) over hoeveel moeite Rotterdamse Marokkaanse jongeren hebben bij het vinden van werk, Mocros (2011), waarin hij laat zien wat er van diezelfde jongeren geworden is, Boksen op Zuid, over achterstandswijk Rotterdam-Zuid en dan nu zijn nieuwste, Mano ­Bouzamour, de belofte over de gelijknamige bestsellerschrijver.

Dames: ‘Na Mocros was ik eerlijk gezegd helemaal klaar met Marokkanen. Die film heeft zijn tol geëist: Ik heb bepaalde scènes onder dwang moeten schrappen, hij mocht maar één keer op tv uitgezonden worden, ik ben echt met de dood bedreigd. Het was heftig, ik voelde me thuis niet meer veilig, lag er echt wakker van en mijn vriendin ook. Ik was zelfs van plan een pistool te kopen, zo erg was het.’

Dat Dames Mano Bouzamour begon te volgen berustte op toeval. Indertijd werkte Bouzamour nog als schoonmaker bij een sushi-restaurant en schreef hij ’s avonds in alle anonimiteit aan zijn manu­script. Dames: ‘Mijn toenmalige vriendin kende een vrouw die weer een zoon had die bevriend was met Mano. Die jongens, zei mijn vriendin, wilden graag naar de première van Mocros en reden zodoende met mij mee naar Utrecht. Op de terugweg raakten we aan de praat en vertelde Mano over het boek waar hij mee bezig was. Ik dacht: Hé, een Marokkaan met ambitie, dat is weer eens wat anders, haha. Ik heb hem toen gevraagd of ik hem mocht volgen. Het was 2010, Mano woonde nog thuis in de Amsterdamse Pijp, in een apart kamertje waar hij altijd zat te schrijven. Die buurt is echt niet te vergelijken met wat ik in Rotterdam gezien had. Zijn broer was cameraman in Hilversum en zijn oudste broer was ook verwesterd. Het was absoluut geen mocro-maffia. Ik zag meteen: deze jongen heeft zo’n ambitie, zo’n drive, dat leek me aardig om vast te leggen.’

Het boek De belofte van Pisa (over een Marokkaanse jongen die probeert zijn eindexamen te halen op het kakkineuze Amsterdamse Hervormd Lyceum Zuid) verscheen in 2013 bij uitgeverij Prometheus en werd een bestseller. Mano Bouzamour werd door heel Nederland omarmd, behalve door de Marokkaanse gemeenschap, inclusief zijn ouders. Hoe schrijnend ook, voor Dames was het ongetwijfeld een cadeau. Want hier diende zich de belangrijkste vraag van de documentaire aan: ‘Waarom hebben je ouders met je gebroken na het verschijnen van De belofte van Pisa?’ Maar op die vraag kwam tot op de laatste draaidag geen antwoord, iets wat bij de filmmaker tot steeds meer weerstand leidde.
Dames: ‘Dat was heel moeilijk… Ik wist dat het klopte, ik wist hoe het zat en de kijker ongetwijfeld ook wel, maar ik wilde het uit zíjn mond horen. Ik heb voor Mocros en Boksen op Zuid zo lang tussen de Marokkanen gezeten, er heerst een schaamtecultuur, dat heb ik wel geleerd. De omgeving, die is allesoverheersend. Maar Mano weigerde er wat over te zeggen. Terwijl ik wilde uitzoeken of het echt door die neukscènes in het boek kwam, waarvan hij er bijvoorbeeld in de documentaire eentje voorleest bij P&W. Waren die té beledigend? Werd het aangezwengeld door de moskee, waar gezegd werd: “Ga niet de kant van Mano op, je weet waartoe dat leidt.” Of was het peer pressure, dat als de ene vriend je niet meer wil kennen, de rest volgt? Zijn broer zegt aan het einde van de film dat Mano letterlijk door al zijn vrienden verstoten is. Dat is natuurlijk heavy. Zeker omdat je weet dat heel veel Marokkaanse jongens net zo leven als Mano. Ze tonen zichzelf aan de buitenwereld als vrome koraanlezers, maar onder elkaar zuipen en neuken ze zich gek. Zij beschouwden het boek als verraad. Mano’s ouders konden niet op tegen die druk van de buitenwereld. Ze veranderden zelfs de sloten en Mano moest bij zijn broer intrekken, later bij zijn vriendin.’
‘Ik verwachtte in Colombia, tijdens die boekentoernee, als ik een week samen met hem in een hotelkamer zou zitten, wel een antwoord te krijgen. Maar Mano bleef zwijgen, ik werd er daas van. Kom, zo ingewikkeld is het niet, dacht ik, zég het dan. Zoals hij deed, was niet prettig, daar ben ik eerlijk in. De laatste paar keer dat ik naar de montage keek, vond ik heel vervelend. Ik had een rotgevoel bij mijn hoofdpersonage, dat was me nog niet eerder overkomen.

De laatste keer dat ik draaide, vorige week, heeft hij me eindelijk uitgelegd hoe het zat: de plotselinge roem, de speelfilm die er over hem gemaakt wordt, de druk van een nieuw boek en dan ik nog met een camera er bovenop; dat was allemaal te veel geweest, óók voor de familie. Iedereen trok aan hem. Ik heb me daar ook in vergist, het was voor mij voor het eerst dat mijn hoofdpersoon tíjdens het draaien beroemd werd. En vergeet niet, die jongen was 22, 23 hè, dat doet wat met je. Zoals het er nu op staat, zegt het misschien wel meer dan wanneer hij het letterlijk uitgesproken zou hebben. Ik ben blij met het resultaat.’
Is Dames nu echt klaar met Marokkanen? ‘Ja. Hoewel, het blijft trekken hè. Dat zal je altijd zien bij dingen waar je genoeg van hebt. Ik wil nog graag een film over een jihadstrijder maken, echt van binnenuit, dus meereizen naar Syrië met zo’n figuur. Maar mijn nieuwste film, Afrikaanse bruid, over de 68-jarige Belgische alcoholist Gilbert, gaat alles overtreffen. Het is een volkomen maffe, tragische film: alles wat de mens is, zit erin.’