Reconstructie: hoe het RTL-debat er tóch kwam

Het mobieltje van Frits Wester vloog door de lucht, maar overleefde de klap tegen de muur. Ternauwernood. VVD en de PVV hadden zich net afgemeld voor het premiersdebat van RTL. De zender besloot die zondagmiddag het debat maar helemaal te schrappen. Zonder de belangrijkste kandidaten was een premiersdebat immers een tikkie potsierlijk. Een dikke streep door Frits’ finest hour. Vier jaar geleden hadden ze nog 1,7 miljoen kijkers en was de impact enorm. Frits is altijd op dreef in die debatten. Alert en scherp. Dan mag je wel even grommen en met je mobiel gooien als je feestje wordt verpest.

Ook Jesse Klaver, Alexander Pechtold en zelfs de christelijke voorman Sybrand Buma konden nauwelijks een vloek onderdrukken, al hadden ze wel een donkerbruin vermoeden dat het debat zou sneuvelen. PVV en VVD hadden dit immers al aangekondigd. Ze troostten zichzelf met de gedachte dat ook Mark Rutte schade zou ondervinden van zijn afzegging. De kiezer zou dit vast en zeker beoordelen als een laffe actie van een toch al onbetrouwbare premier.

[blendlebutton]
De volgende avond kwam er redding uit onverwachte hoek. Peter van der Vorst deed in RTL-Boulevard een oproep om het debat toch te laten doorgaan, zonder de afhakers. En de RTL-leiding honoreerde deze wens van de presentator en van de velen die een boze mail hadden gestuurd. Haagse verslaggevers van RTL-Nieuws wreven vergenoegd in de handen. Ze waren niet gezwicht voor de druk van twee partijen die hun eigen gewicht hadden overschat. Een luizige actie van hun oude chef, inmiddels spindoctor van de VVD, was weerstaan. Die voormalige eindredacteur had immers campagneleider Martin Bosma van de PVV zelf benaderd om af te zeggen indien RTL meer dan vier deelnemers zou uitnodigen. ‘Dat hebben we niet afgesproken, dan doen we niet mee,’ luidde zijn commentaar. En zo gezegd, zo gedaan.

Sinds begin januari werd de verkiezingscampagne beheerst door twee zaken: het bonnetje van Teeven, waardoor minister Van der Steur opstapte, maar vooral door de vraag wie het premiersdebat van RTL zou halen. Bij de vorige verkiezingen in 2012 was dit debat de gamechanger die Diederik Samsom in the flow bracht en Roemer het nakijken gaf. Samsom kwam daar met zijn ‘eerlijke verhaal’, terwijl Roemer zich liet afbluffen door een jokkende Mark Rutte. Pechtold miste het debat op een haar na omdat hij net iets lager in de peilingen stond dan Samsom en kwam daarmee op een achterstand die hij niet meer goed maakte.

Logisch dus dat iedereen nu dacht dat dit zogenaamde premiersdebat niet gemist mocht worden. Begin januari, tijdens de laatste week van het Kamerreces, kwamen de campagneteams van de diverse partijen bijeen op locaties her en der in het land. Zo trainde 50Plus met de top twaalf in de Slaapfabriek in Teuge, zat GroenLinks in Montfoort om lijsttrekkersdebatten te kijken en te repeteren, vergaderde de VVD-top bij het bedrijf van partijvoorzitter Henry Keizer in Den Haag en kwam D66 bijeen op Texel. Allemaal met als doel fris uit de startblokken te komen na het reces en al vast de nodige oefeningen en rollenspelen te doen voor de debatten.

In de eerste Kamerweek ging het direct over het RTL-debat en de selectiecriteria die de zender zou hanteren: de stand in de peilingwijzer van 1 februari zou beslissen welke vier partijen de degens met elkaar zouden kruisen. De kritiek barstte direct los en kwam van alle kanten. De PvdA was woest want waarom telde het huidige zetelaantal helemaal niet mee? Hoe kon de partij, die nota bene vier jaar verantwoordelijkheid had gedragen, zomaar worden gepasseerd? Welke datum werd nu precies gehanteerd, wilden D66 en CDA weten. Zij stonden bij de beste vier dus wilden zo snel mogelijk een beslissing voordat een andere partij hen wellicht zou passeren? De stand in de peilingwijzer van 1 februari werd als uitgangspunt genomen hadden zij begrepen, maar werd aan die datum ook vastgehouden? ‘Nee hoor, begin februari hebben we gezegd,’ zei Stephan Coolen, de Haagse chef van RTL. Het leidde tot verhitte discussies bij de patatbalie tussen hem, spindoctors van verschillende partijen en parlementair journalisten.

De belangrijkste criticaster was Tom Louwerse, die tegen wil en dank, als scheidsrechter zou fungeren. Hij is de man achter peilingwijzer, waarin het gemiddelde van alle peilingen wordt genomen. Juist hij vond de spelregels niet deugen: indien twee partijen binnen dezelfde foutmarge zitten, kon daar geen oordeel op gebaseerd worden. Hij bedoelde: de marge tussen GroenLinks en D66 was op dat moment te klein om een van die partijen uit te sluiten. Bij RTL gingen de koppen weer bij elkaar. Na ampel beraad werd besloten bij een te klein verschil het debat uit te breiden tot vijf of zes partijen. Dat was een rampzalige beslissing met verstrekkende gevolgen. Ze hadden kunnen bedenken om in geval van te geringe foutmarge het huidige zeteltal beslissend te laten zijn, ze hadden gewoon bij hun eerdere standpunt kunnen blijven, maar deze keus joeg de Haagse politici en spindoctors in de gordijnen. Ho, ho zeiden ze bij de VVD en PVV, dat gaan we dus niet doen. Indien jullie meer deelnemers uitnodigen dan doen wij niet mee. Dat kun je geen premiersdebat meer noemen en is eigenlijk meer van hetzelfde. Een week later staan er, ook al bij RTL, acht partijen tegenover elkaar in Carré, dat vinden VVD en PVV te veel op elkaar lijken. Bovendien hebben die twee partijen eigenlijk helemaal geen behoefte aan debatten. Wilders voert zijn campagne net zo makkelijk via Twitter, Rutte kan als premier ook in zijn eentje in iedere talkshow terecht, dus waarom zouden ze zendtijd geven aan lastige concurrenten? RTL kon wat hen betrof de boom in als ze met de spelregels zouden sjoemelen. En zo zat RTL lelijk klem. Het goud dat de zender in handen had, werd een loden last. RTL had eerst de Haagse hoofdrolspelers aan een lijntje, maar was plotsklaps een speelbal van de politiek geworden. In de wandelgangen ging kort voor de beslissende datum (13 februari) het gerucht dat het debat helemaal niet door zou gaan. En zo leek het ook te gaan. Tot van der Vorst zijn pleidooi hield.

En zo kwam het debat er toch, maar zonder de gedoodverfde hoofdrolspelers. Bij Emile Roemer en Lodewijk Asscher kon de vlag uit. Zij leken de grote verliezers te worden in de dans om het debat. Als Jesse Klaver daar zou shinen, terwijl zij thuis op de bank zaten, zou het pad voor GroenLinks geplaveid zijn. Dan was het zonneklaar wie de leider op links zou worden. Nu krijgen ze zelf zowaar de kans om in het eerste debat de kracht te meten met de door hen vilein tot Jessias uitgeroepen verlosser. De A-spelers zijn weliswaar niet aanwezig, maar dat biedt de achtervolgers de kans zich eens goed te laten zien. En wat doen die twee anderen heren tijdens dat debat? Gaan ze RTL nog verder dwarszitten door op een ander podium te verschijnen?

Daar lijkt het niet op. Wilders vertelde al opgewekt aan Rick Nieman dat hij lekker naar het carnaval zou gaan. Zijn adjudant Martin Bosma was van plan de herhaling van Studio Sport te gaan bekijken. En Rutte? Die zag opeens dat bonnetje van Teeven weer op tafel vallen en moest opnieuw aan de Kamer uitleggen waarom al zijn vertrouwelingen wel het bedrag van de Teevendeal kenden en hij zelf niet. Het stempel van onbetrouwbaarheid werd hem opnieuw opgedrukt door de oppositiepartijen. De vraag is of dat imago in deze campagne definitief aan hem blijft plakken.

RTL Premiersdebat, zondag 26 februari, RTL4
[/blendlebutton]