Operation Finale: goed verhaal warrig verteld

Hoe maak je een film die gebaseerd is op een waargebeurd verhaal spannend? Je kan maar zo veel artistieke vrijheid nemen met wat er op Wikipedia te lezen valt. Het is een beetje alsof je een prequel gaat maken: de eindbestemming staat al helemaal vast, maar welke weg neem je ernaartoe? Regisseur Chris Weitz nam de uitdaging aan. Hij waagde zich aan het verhaal over de jacht op Adolf Eichmann, een nazi-oorlogsmisdadiger die in de chaos vlak na de Tweede Wereldoorlog is gevlucht naar Argentinië en daar comfortabel leeft... En over de mensen die hem toch probeerden voor het gerecht te brengen.

Kortom, een onderwerp waarover al vele documentaires en films zijn gemaakt en hele planken vol boeken zijn geschreven. Aan de andere kant… Het kan zomaar zo zijn dat je nog nooit van Adolf Eichmann hebt gehoord. Dat je voor het zien van deze film geen enkel benul had van zijn cruciale rol in de ‘Endlösung’ (de systematische genocide van de Europese Joden door Nazi-Duitsland). Dat je niet op de hoogte was van hoe hij daar bijna mee weg was gekomen en wat er allemaal moest gebeuren om te voorkomen dat deze oorlogscrimineel vrijuit ging.

Aan regisseur Weitz de bijna onmogelijke taak om een film te maken die voor de wel-weters en voor de niet-weters interessant, onderhoudend én leerzaam is. De regisseur zelf begon wonderlijk genoeg als maker met American Pie, maar zijn vader zat in de oorlog bij de geheime dienst - hij zal dan ook ongetwijfeld lang hebben geaasd op een film als deze. Het lijkt erop dat Weitz heeft geprobeerd te kijken naar films als Munich en Argo, die met eenzelfde thematiek worstelden: een waargebeurd verhaal, waarbij een groep geheim agenten wordt samengesteld die een bijna onmogelijke missie moet zien te voltooien.

Verder beschikt Weitz over een bekwame cast, een degelijk script en veel cinematografische trucjes. Omdat de film uiteindelijk een loodzwaar thema heeft, met een man die medeverantwoordelijk is voor de holocaust als lijdend voorwerp, slaan deze ‘filmtrucjes’ qua toon regelmatig de plank mis. Een montage waarin de crew zich klaarmaakt voor de missie alsof het een Oceans Eleven-esque bankoverval is, voelt bijvoorbeeld niet echt gepast. Ook is duidelijk te merken dat de makers tot in de montage hebben zitten wikken en wegen. De film probeert een actiefilm, een psychologische thriller en een geschiedenisvertelling in één te zijn. Oh, en er zit toch ook nog maar een liefdesverhaallijntje in gepropt. Dat zorgt voor een merkwaardig tempo, met soms heel veel actie, om vervolgens weer te vervallen in oeverloos gepraat. Zo bezwijkt de film bijna onder z’n eigen gewicht.

Met de nadruk op bijna, want de film wordt grotendeels gered door Ben Kingsley. De gelouwerde acteur, die eerder een Oscar won voor zijn vertolking van Mahatma Gandhi en in Schindler’s List juist een Poolse Jood speelde, is nu ronduit angstaanjagend als de rücksichtsloze SS-Obersturmbahnfuhrer Adolf Eichmann. Met name de één-op-één scenes met Hollywood 'it-boy' Oscar Isaac (Inside Llewyn Davis, Star Wars) maken indruk. Vooral Kingsley creëert een beklemmende spanning, zonder te schmieren of een karikatuur te worden. Verwijzen naar de scenes met Anthony Hopkins en Jodie Foster in Silence of the Lambs is dan verleidelijk, ware het niet dat ook hier de gruwelijkheden van Eichmanns daden de gebruikelijke popcultuurreferenties wat grimmig maken.

Toch moeten we misschien ook weer niet te kritisch te zijn op Operation Finale. Dat een film met zo veel 'production value', enkele topacteurs en een redelijk gedurfde aanpak gewoon zomaar op Netflix verschijnt is pure luxe. Uiteindelijk is het een degelijke vertelling van een complex verhaal, die zeker het kijken waard is. Iets scherpere keuzes hadden er wellicht echt een topfilm van kunnen maken.

Operation Finale is hoe dan ook een verhaal dat het meer dan waard is om verteld te worden. Het is gewaagd dat de film zich geheel focust op de gebeurtenissen in Argentinië, terwijl wat er daarna gebeurde minstens net zo fascinerend is. Je zou kunnen overwegen om direct daarna de film The Eichmann Show te kijken, want die gaat verder waar Operation Finale eindigt.