Under the Skin: kijken en bekeken worden

Bijna geen dialoog, weinig verhaal, bijna geen uitleg, abstracte beelden, amateur-acteurs die vaak niet eens wisten dat ze werden gefilmd en dat alles dan in combinatie met een enorme Hollywood-ster die tijdens de opnames gewoon anoniem over straat bleek te kunnen lopen. Under the Skin is een héle rare film.

Een buitenaardse levensvorm besluit op aarde mensen te gaan 'oogsten' en heeft daartoe de vorm aangenomen van een aantrekkelijke menselijke vrouw (Scarlett Johansson dus) die mannen verleidt. Die stroopt de straten van Glasgow af in een bestelbusje en voert de mannen die ze scoort af naar een soort lab waar ze verder worden verwerkt. Waarom ze dat doet is onduidelijk, maar de verleidingstruc werkt en de stroom mannen zwelt aan. Ze heeft een paar anonieme handlangers die op motoren achter haar aanrijden en sporen uitwissen.

Verder wordt ons geen bal uitgelegd. Dialoog is er nauwelijks, alles blijft totaal abstract en surrealistisch, behalve de gesprekken die Scarlett Johansson (haar karakter heeft geen naam) voert vanuit haar bestelbusje. Die zijn juist hyperrealistisch: heel veel van de ontmoetingen zijn met de verborgen camera opgenomen, want het door Johansson bestuurde busje was voorzien van acht onzichtbare camera's. Zij had een oortje in en regisseur Jonathan Glazer zat tijdens de opnamen achter een schot in de laadruimte van het busje, bekeek op monitors de live beelden van de acht camera's en instrueerde Johansson waar ze heen moest rijden en suggereerde wie ze aan moest spreken. De mannen - geen van allen acteurs, gewoon voorbijgangers - hadden er geen flauw benul van dat ze werden gefilmd en niemand herkende Johansson, die ontdaan van haar glamour en Hollywood-context bizar genoeg anoniem over straat kon.

Ook de scènes waarin ze buiten en in winkelcentra loopt, zijn 'echt'. Dat realisme vormt een bizar en fascinerend contrast met de volstrekt surrealistische notie dat Johansson een kille, moordende alien is. Regisseur en scenarist Glazer (Sexy Beast, Birth) heeft de roman Onderhuids van de Australische / Nederlandse schrijver Michel Faber totaal uitgekleed tot de essentie overbleef: een emotieloze rooftocht van een alien die eruit ziet als een mens, maar niets van mensen weet of begrijpt. En wij maken die rooftocht mee en zien hoe de alien verleidelijk glimlachend mannen benadert met no-nonsense communicatie ('Woon je alleen?', 'Heb je een vriendin?') en meelokt. En dat is eigenlijk alles. Heel wat mensen zullen afhaken tijdens het kijken (de film is ook nog eens heel traag) en ook heel wat critici waren 'not amused' door de film.

Maar toch is Under the Skin steengoed. Het gaat allemaal om kijken en bekeken worden. Glazer is sowieso van het kijken; de staar-scène van Nicole Kidman in Birth is legendarisch. In het totaal abstracte begin van Under the Skin zien we hoe het oog van Johansson - dat ons tijdens die sequentie langdurig vanaf het scherm aankijkt - door de aliens wordt geconstrueerd. De blik waarmee de alien andere mensen en ons als kijkers tijdens de rest van de film gadeslaat, is zo bloedstollend kil dat het blijft fascineren hoe Johansson dat doet, met dat glazige gestaar van haar. Ze doet in deze rol heel veel met heel weinig. Wat ook boeiend is: de actrice heeft in haar meeste rollen en de reclames die ze doet , een extreem seksueel imago. Maar in deze rol, waarin ze nota bene een verleidster speelt, de-seksualiseert ze zichzelf door haar kilte van top tot teen, terwijl ze juist poedelnaakt in beeld is. Het is heel vreemd om te zien.

Uiteraard zit er een spanningsboog in de film; de alien maakt door de omgang met mensen een zekere ontwikkeling door die uiteindelijk ontroerend is om te zien en die uitmondt in een heel triest einde, waarin ze haar inmiddels net iets minder kille blik eindelijk op zichzelf richt, vlak voordat haar wapen - aantrekkelijkheid - haar ondergang wordt. Voor wie er oog voor heeft en er de tijd voor neemt, is Under the Skin een memorabele ervaring. Anders een dodelijk saaie dus, al naar gelang.