Achteraf-recensie: Fargo

Het onverwachte succes van de misdaadfilm Fargo betekende in 1996 de grote doorbraak van de regisserende en schrijvende gebroeders Joel en Ethan Coen (No Country for Old Men, Hail, Caesar!) en bijna meteen waren er plannen voor een tv-serie. Die kwamen destijds niet van de grond en pas in 2013 kwam scriptschrijver Noah Hawley met een idee waar de Amerikaanse zender FX groen licht voor gaf: een serie die wel was gebaseerd op de ingrediënten van de film maar ons een geheel nieuw verhaal – ook dit keer zogenaamd een waargebeurde geschiedenis – voorschotelde met nieuwe karakters. De broers Coen gaven hun zegen maar hadden, ondanks een eervolle vermelding op de titelrol, niks te maken met de productie. Hawley kreeg carte blanche om te doen wat hij wilde met het geliefde bronmateriaal. De scepsis was enorm: dit kon alleen maar een zware teleurstelling worden. Na de eerste afleveringen van het eerste seizoen verstomde die kritiek en zwol het gejuich aan, dat nog harder werd tijdens het nóg betere seizoen twee. Nu zit iedereen reikhalzend te wachten op seizoen drie, waarvan de opnamen onlangs begonnen, en heeft niemand het nog over heiligschennis. Fargo de serie staat op eigen benen en is samen met Breaking Bad misschien de meest bijzondere Amerikaanse misdaadserie van deze (toegegeven, jonge) eeuw. Voor wie alles gemist heeft, is er nu de kans om seizoen één te zien op Veronica.

Wie Fargo zegt, zegt Minnesota en dat is een bijzondere plek. Het is één van de Verenigde Staten van Amerika, ligt halverwege de oost- en westkust en grenst in het noorden aan Canada. Het land is er vlak, ledig en dunbevolkt. De winters zijn er vreselijk koud en de inwoners zijn nazaten van vooral Scandinavische en Duitse emigranten. De invloed van die Europese komaf is groot: de Minnesotans staan bekend om hun protestantse inslag, hun arbeidsethos en hun doe-maar-normaal-levenshouding. Ze hebben een raar accent met veel leenwoorden uit het Scandinavisch. Ze zijn gereserveerd, intens beleefd, de confrontatie mijdend, met een grote gemeenschapszin.

In deze intens fatsoenlijke en nederige gemeenschap valt het Kwaad, zeker als het zoals in Fargo van bijbelse proporties is, zo volslagen uit de toon dat het niet begrepen wordt. Het roept naast afgrijzen vooral ongeloof en onbegrip op. Moord en doodslag in New York of Los Angeles is onfortuinlijk maar niet geheel onverwacht. Moord en doodslag in het hart van deze vriendelijke, serieuze en nette samenleving is als een ijsbeer op het Zandvoortse strand; de inwoners willen er gewoon niet aan, ook al zien ze het met eigen ogen. Uit deze fundamentele tegenstelling tussen de argeloze burgers en het kwaad van buiten dat ze komt teisteren, ontleende de film Fargo, waarin een sullige gewone man verstrikt raakte in escalerende misdaden die hem volledig boven zijn macht gaan, spanning en inktzwarte humor. De serie doet dat opnieuw, temidden van dezelfde kleine met sneeuw bedekte stadjes en wijdse vlaktes, met andere personages en in een mooi kalm tempo. Een aantal karakters en situaties doet denken aan die in de film: er is weer een oernuchtere politieagente, er zijn huurmoordenaars, er is weer sprake van afpersing en er is weer een sul met huwelijksproblemen als hoofdpersonage: verzekeringsagent Lester Nygaard. Als het Kwaad Lester komt bezoeken, roept dat iets in hem wakker en escaleert de zaak wederom volledig, tot ongeloof van de omstanders en tot groot geluk van de kijker: tijdens het zien van Fargo groeit je ontzag voor de makers – vooral voor scriptschrijver Noah Hawley – die dit originele verhaal meedogenloos spannend en met veel absurdisme opdissen.

Dat verhaal begint (net als de film) met het beeld van een eenzame auto op een verlaten snelweg die het weidse, doodse sneeuwlandschap in tweeën snijdt. De bestuurder is Lorne Malvo, huiveringwekkend goed gespeeld door Billy Bob Thornton (Goliath, The Man Who Wasn’t There). Malvo is, zo leren we in die eerste scènes, een verontrustende figuur. Als hij in een slip raakt en langs de kant van de weg belandt, blijkt hij een naakte man in zijn kofferbak te vervoeren die direct angstig de sneeuwvlakte op rent als het deksel door de klap open schiet. Malvo laat hem rustig en ongeïnteresseerd begaan. Het is een veelzeggende introductie: de naakte man vlucht liever de vriesdood tegemoet dan bij Malvo te blijven. De dag erna treffen we Malvo aan op de eerste hulp van een ziekenhuis om de hoofdwond te laten behandelen die hij bij de crash opliep. In de wachtkamer ontmoet hij Lester Nygaard, gespeeld door Martin Freeman (Bilbo in de Hobbit-films en John Watson in de serie Sherlock), een lullige verzekeringsagent die zichzelf een gebroken neus heeft bezorgd op de vlucht voor een vroegere klasgenoot. Laat Lester dat over zijn kant gaan, wil Malvo beleefd en rustig sprekend weten. Als Lester niet verder komt dan hakkelen dat je aan sommige zaken weinig doet, houdt Malvo een rustig en logisch klinkend betoog dat eindigt met de vaststelling dat hijzelf niet anders zou kunnen dan de klasgenoot te doden. Jij misschien, antwoordt Lester. Je hoeft maar een kik te geven, antwoordt Malvo. Even later, als Lester door de dokter wordt weggeroepen, vragen Lester en de kijker zich af of hij nou zojuist indirect om een moord heeft verzocht of dat het allemaal slechts bij wijze van spreken was, een gedachte, meer niet. Lester kan zich niet voorstellen dat Malvo het echt meende, niet hier in Minnesota. Lester staat op het punt veel meer over het leven en zichzelf te leren dan hem lief is.

De intriges in Fargo die op deze simpele ontmoeting volgen, zijn zeer enerverend, treurig en onvoorspelbaar. De serie is prachtig geacteerd en vormgegeven. Wat het meeste bijblijft is echter het duivelachtige genoegen waarmee Malvo mensen tot grote en kleine verwoestingen aanzet, hoe hij gebroken levens verzamelt. En daar tegenover het vanzelfsprekende fatsoen van Molly Solverson en haar collega Gus Grimbly, die het demonische in Malvo en de figuren in zijn kielzog langzaam inzien maar ten diepste niet begrijpen. Fargo is een kalme strijd tussen goed en kwaad op de vlaktes van Minnesota. Unieke, prijswinnende tv die je gezien moet hebben (de twee seizoenen staan ook op Netflix).