The Keepers: Moordzaak met onvoorstelbare wendingen

In 2002 brachten onderzoeksjournalisten van The Boston Globe aan het licht hoe priesters stelselmatig kinderen misbruikten – er was zelfs sprake van een geïnstitutionaliseerd misbruiknetwerk. In 2006 portretteerde documentairemaker Amy Berg in Deliver Us From Evil hoe zo’n pedofiel, predikant OIiver O’Grady, gedurende zijn carrière zonder consequenties zijn gang kon gaan. De katholieke kerk was decennialang op de hoogte van deze wanpraktijken, maar koos ervoor om haar reputatie hierdoor niet in het geding te laten komen. Dat zien we ook in The Keepers: de wanpraktijken worden (nog steeds) gemaskeerd; de priesters (uit die tijd) wordt nog steeds de hand boven het hoofd gehouden.

De zevendelige miniserie begint met de nooit opgeloste moord op de 26-jarige non Catherine Cesnik in november 1969. Deze jonge godvrezende vrouw gaf Engels op een omvangrijke katholieke scholengemeenschap in Baltimore. Twee van haar oud-leerlingen, intussen beiden in de zestig, hebben de handen ineengeslagen en heropenen de zaak aan hun keukentafels. Met plattegronden, illustraties en reconstructies verbeeldt documentairemaker Ryan White de vooruitgang in het onderzoek. De bijna-bejaarde speurders stuiten al snel op het mogelijke motief voor de moordpartij: Cesnik verdacht een collega-priester ervan dat hij kinderen seksueel misbruikte.

De pedofiele tiran Joseph Maskell wordt aangemerkt als hoofdverdachte. We maken gaandeweg kennis met zijn slachtoffers, die deelnemen aan het onderzoek en openhartig vertellen over hun traumatische ervaringen. Zo vertelt een slachtoffer hoe ze ervan overtuigd was dat het haar schuld was dat ze meermaals werd verkracht. Ironisch genoeg wisten de grootse zondaars, de priester, dus telkens hun (wereldlijke) straffen te ontlopen. Net als hun beschermers, het personeel van de scholengemeenschap. Zij verzwegen wat ze hadden kunnen vermoeden.

Dat komt omdat priesters in het uiterst katholieke Baltimore destijds, in de jaren 60, werden beschouwd als notabelen. Zij bepaalden al eeuwenlang het ritme van het dagelijks leven, met frequente missen, katholieke scholing en geestelijke ondersteuning. In The Keepers wordt overigens ook het beeld bevestigd van een criminele stad: dat was al te horen in de podcast Serial en te zien in televisieseries als The Corner en The Wire. In Baltimore, een stad met ruim 600.000 inwoners, worden per jaar ongeveer drie keer zoveel mensen vermoord als in heel Nederland.

In een latere aflevering wordt eveneens de verbinding gelegd tussen deze misdaadcijfers, corruptie en politiegeweld. Politiegeweld wordt in Baltimore op dezelfde wijze in de doofpot gestopt, als seksueel misbruik. Als voorbeeld wordt de dood van Fredie Gray genoemd: een Afro-Amerikaanse twintiger die overleed tijdens zijn arrestatie, in een politiebus. Deze episode bewijst dat er tussen de moord op Catherine Cesnik en nu maar weinig is veranderd. Ook de democratie staat stil. Zo is seksueel misbruik een misdaad die, hoe bedachtzaam, wel heel vluchtig verjaard. Verwoede pogingen om dat te veranderen stranden steevast in de gemeenteraad die al bijna dertig jaar wordt gedomineerd door – intussen – bejaarde witte mannen. Zij hebben een directe lijn met het bisdom.

Die schrikbarende conclusie, dat de scheiding tussen kerk en staat in ieder geval in Baltimore een farce is, komt ook terug in het onderzoek naar Cesniks moord. Haar zaak werd in de jaren negentig al eens opnieuw tegen het licht gehouden toen een van Maskells slachtoffers verklaarde dat de pedofiel haar het stoffelijk overschot van Cesnik had getoond in een bos. Toen en nu – de zaak is opnieuw heropend – kan het politieonderzoek gekwalificeerd worden als broddelwerk: bewijsstukken zijn verloren gegaan en rechercheurs zijn allesbehalve kundig. Maar of de officier van justitie en de agenten er nu moedwillig, ingefluisterd door de bisschop, een puinhoop van maken, blijft onduidelijk. Hoewel het daar allengs wel op begint te lijken, getuige een schrikbarend interview met een huichelachtige officier van justitie. Zij wilde in de jaren 90 Maskell niet aanklagen, terwijl er redenen genoeg waren: er hadden zich al tientallen slachtoffers gemeld.

Zo heeft Netflix met The Keepers na Making a Murderer opnieuw een documentairereeks in handen, waarin maatschappelijk onrecht centraal staat. Het Amerikaanse politieapparaat en het rechtssysteem falen keer op keer. Gelukkig vinden de bejaarde amateurs in hun onderzoek wel substantiële aanknopingspunten. En dan volgen van die onvoorstelbare wendingen; van die momenten waarop je denkt: hoe kan dit in hemelsnaam.