Interview: Stef Biemans (Americanos)

 

Wat is de oorzaak van die enorme stroom migranten vanuit Midden-Amerika richting de VS?
De oorzaak ligt eigenlijk bij de VS zelf. Dat land heeft zo’n bizarre relatie met Midden-Amerika. Onder Bush senior deporteerden de VS begin jaren 90 veel Midden-Amerikanen die in de VS vastzaten naar Guatemala, Honduras en El Salvador. In die landen hadden ze geen idee wat ze met die mensen moesten, dus werden ze maar vrijgelaten. Ze vormden de bendes die verantwoordelijk zijn voor enorm veel geweld. Daarvoor slaan veel mensen op de vlucht, ongeveer een miljoen per jaar. En dan is Amerika ook nog eens verantwoordelijk voor de wapens waarmee die bendeleden rondlopen. Die komen allemaal uit de VS.

Wat heeft Amerika daar de laatste jaren aan gedaan?
Onder Obama is het probleem alleen maar naar het zuiden verplaatst. Hij heeft de druk op Mexico verhoogd, waardoor er nu meer patrouilles zijn in het grensgebied van Mexico en Guatemala. Mexico is namelijk geen onderdeel van Midden-Amerika, dus wanneer je daar de grens oversteekt, ben je illegaal. Vroeger werd dat door de vingers gezien, maar dankzij de druk van de VS gebeurt dat niet meer.

Trump heeft aangekondigd dat hij een muur gaat bouwen op de grens.
Dat is echt geen oplossing. Je kunt die stroom vluchtelingen vergelijken met water: als je het ergens tegenhoudt, komt het er op een andere plaats door. Ze vinden heus een manier om daarlangs te glippen. Tijdens de opnames kwamen we in Mexico, daar sprak ik een jongen die een rap over die muur geschreven had. Iets in de trant van ‘Trump, met je stomme homokapsel. Die muur die jij zal bouwen, daar vinden we een oplossing voor. We graven tunnels en glippen onder je voeten door het land in.’ Dus ze zijn er zeker mee bezig. In de maanden voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen verwachten ze ook extra veel migranten.

The American dream is dus nog springlevend in Midden-Amerika?
Het land blijft ontzettend lonken. In Nederland zijn we helemaal niet meer onder de indruk van Amerika, maar in Midden-Amerika leeft het nog. Hier in Nicaragua is het ook de droom van veel ouders om hun kind mee naar Disney te nemen. En als je hier bij McDonald’s kan eten, dan heb je het voor elkaar. Die Amerikaanse iconen worden nog geweldig gevonden. Mensen groeien echt op met het idee dat je het daar kunt maken.

De eerste aflevering speelt zich af in Guatemala-Stad. Wat wilde je daar laten zien?
Ik wilde laten zien waarom mensen die reis maken. Er moet echt iets zijn: het is niet zomaar een avontuur waar je aan begint. De reis kost vijfduizend euro en duurt een maand. En het is gevaarlijk. Je slaapt en eet slecht, bendes zitten je constant op de hielen. Maar ik heb nu ook de armoede en het gevaar gezien in Guatemala. Die zie ik hier in Nicaragua ook, maar ik snapte nooit wat het met je deed. De mensen zijn arm, maar ze lachen altijd. Ik dacht dat ze gelukkig waren. Nu begrijp ik de wanhoop.

We zien je ook met bendeleden praten in Guatemala. Jonge jongens.
Ja, de helft van die groep bestaat uit kinderen. Van tevoren leek het me eng, er worden regelmatig journalisten vermoord door die bendes. Ik kwam via een ex-bendelid, waar ik het goed mee kon vinden en die ik vertrouwde, bij ze terecht. Toen ik daar aankwam, dacht ik: dit zijn helemaal niet de stoere jongens die je verwacht. Ik zei tegen een van die jongens dat ik hem best aan zou kunnen in een gevecht. Toen legde hij uit dat hij altijd met een wapen over straat loopt. ‘Als je me een klap geeft, heb ik daar een week last van,’ legde hij uit, ‘maar als ik jou door je hoofd schiet, dan sta je nooit meer op.’ Het staat zelfs op de site van de Amerikaanse ambassade: ‘Onderschat de Guatemalteek niet, hij is klein maar gevaarlijk.’

Schrok je van al dat geweld?
Er waren momenten dat het dichtbij kwam. We hebben in Mexico een jongen gefilmd, die daar wachtte om op een trein richting Amerika te springen. Een heel leuke, sympathieke knul uit El Salvador. We hebben contact met hem gehouden, tot we twee weken geleden hoorden dat hij door een bende is doodgeschoten. Hij was terug in El Salvador en liep met z’n broertje naar de kerk toen het gebeurde. Het is daar gevaarlijker dan in een oorlogsgebied. Ik snap dus goed waarom mensen willen vluchten. Net zoals ik ook begrijp waarom mensen uit Syrië vluchten.

Deed de situatie daar denken aan de vluchtelingencrisis in Europa?
Zeker, al zag ik ook veel verschillen. Het viel me op hoe tolerant en solidair de Mexicanen zijn ten opzichte van de mensen die door hun land trekken. In elk dorp staat een migrantenopvang, waar ze eten en een slaapplek krijgen. Zelfs in de kleinste dorpjes, waar elke dag honderd vluchtelingen langskomen. Dat vraagt veel van die mensen. Ik denk dat het veel scheelt dat ze soortgelijke culturen hebben, dezelfde taal spreken. De Mexicanen noemen ze dan ook ‘onze broedermigranten’. Dat is dus heel anders dan hoe er in Europa naar vluchtelingen gekeken wordt. Ik had een paar maanden geleden m’n moeder aan de telefoon. Zij had een van de afleveringen gezien en zei: ‘Het zou zo goed zijn als dit nu al op televisie was.’