Interview: Mark Rylance (Dunkirk)

Eind mei 1940 daalde er een ongebruikelijke meteorologische rust neer op de zeventig kilometer water tussen het Britse Dover en het Noord-Franse Dunkerque.

‘Vissers vertelden destijds dat ze de zee in Het Kanaal in vijftig jaar niet zo kalm hadden gezien,’ aldus acteur Mark Rylance, die in de film de kapitein van een kleine vissersboot speelt. ‘Twee dagen lang geen golfje en dat is één van de redenen dat zovelen konden worden geëvacueerd. Een soort goddelijke bijstand tijdens het Mirakel van Dunkirk. In Engeland maakt de evacuatie deel uit van onze folklore, een bijna mythisch verhaal over Engelse mazzel, vasthoudendheid en misschien zelfs goddelijke inmenging. En over de heldenmoed van burgers in oorlogssituaties. Als Operation Dynamo niet gelukt was, had Hitler bijna vierhonderdduizend [vooral Britse] Geallieerde troepen gevangen kunnen nemen. Zou dat de uitkomst van de oorlog hebben veranderd? Zou Engeland zich hebben moeten overgeven, nog voordat de VS bij de oorlog betrokken raakten? Hier wordt er nog veel over nagedacht, het is nog steeds een voorname gebeurtenis. Heel bijzonder dat er nu eindelijk een hele film aan wordt gewijd.’

Mark Rylance is een ontspannen, innemende en zacht sprekende vijftiger, een Britse intellectueel van het niet-stijve soort. Hij is wat ze hier in Londen met enige bombarie een ‘stage legend’ noemen: een gelauwerde acteur en regisseur die al decennialang actief is in het (klassieke) toneel. Pas laat in zijn carrière werd hij naar film en televisie gehaald en wij leerden hem zodoende de laatste jaren kennen als de Oscar-winnende spion Rudolf Abel uit Bridge of Spies van Steven Spielberg, als Thomas Cromwell uit de serie Wolf Hall en als de grote vriendelijke reus uit The BFG , ook van Spielberg. Deze zomer speelt Rylance naast Tom Hardy en Kenneth Branagh de hoofdrol in wat de meest intense – en potentieel meest bijzondere – spektakelfilm van het jaar belooft te zijn: Dunkirk.

De kijker wordt door de Britse regisseur Christopher Nolan ( Memento, Inception, Interstellar ) plompverloren en zonder enige inleiding ondergedompeld in de zenuwslopende actie van Operation Dynamo, de vermetele aftocht van ruim driehonderdduizend geallieerde troepen die in de haven en op het strand van Dunkerque – dat wij Duinkerke(n) noemen en de Britten Dunkirk – in het nauw waren gebracht door de Duitse overmacht die in luttele weken over Nederland, België en nu Frankrijk walste. In tien dagen tijd werden ze door negenhonderd schepen en scheepjes naar Engeland en vrije Franse havens geëvacueerd terwijl ze hevig onder vuur lagen van Duitse vliegtuigen en onderzeeërs. Het bijzondere was dat de Britse regering – Churchill was pas twee weken premier – ook burgers had opgeroepen om mee te doen met de evacuatie en honderden bootjes gaven aan die oproep gehoor. De meesten pendelden heen en weer tussen haven en strand van Duinkerken en de grote marineschepen die uit de kust voor anker lagen en wegens hun diepgang niet dichterbij konden komen. Onder hen ook Nederlandse kotters. Grappig dus dat Dunkirk deels in Nederland werd opgenomen.

‘Ik geloof dat het cameraman Hoyte Hoytema was die Nolan wees op dat IJsselmeer van jullie. We hebben veel gefilmd bij Dunkirk zelf, maar voor de opnames van dat door God gegeven rustige, bijna rimpelloze Kanaal hebben we bij Urk gefilmd. We moesten alleen de windmolens buiten beeld houden.

Ik speel een fictief karakter, één van de vele mensen die destijds spontaan met hun bootje kwamen meedoen aan de actie. Er schijnt in werkelijkheid zelfs een vent met een kano te zijn geweest. In de film wordt het verhaal van de massale evacuatie vanuit drie gezichtspunten verteld. Dat van de schippers van de kleine bootjes die soldaten heen en weer varen, van de soldaten die nog vast zitten in Dunkirk en van de piloten van de Spitfires die boven dit alles de aanvallen van Duitse vliegtuigen proberen te stoppen. Chris Nolan vertelt het verhaal heel anders dan in traditionele oorlogsfilms, waarin je veel tijd doorbrengt in vergaderzalen en legerkampen. In Dunkirk zit dat allemaal niet, het is heel minimalistisch. Ook geen enkele ‘exposition’ gelukkig, die ellenlange uitwijdingen over de achtergrond van personages en situaties die je in veel films hebt. Ik verzin als acteur zelf wel wat zijn karakter heeft gevormd en wie zijn pa en ma zijn, daar moet je de kijker niet altijd mee lastig vallen. Je krijgt natuurlijk wel iets te horen, maar het is een lekker spaarzaam script. Chris Nolan begint middenin de actie van die drie situaties: het water, het strand, de lucht. Je bent er plotseling, het is erg hevig, je bent er een tijdje bij en pats, dan ben je weer weg.'

Regisseur Nolan is een vreemde eend in de bijt van Hollywood. Hij maakt grote actiefilms (de Batman -trilogie vestigde zijn naam) maar heeft een hekel aan computer gegenereerde effecten. De locaties, de stunts, de actie; alles moet altijd echt zijn bij hem. Zelfs zijn ambitieuze en meer poëtische ruimte-epos Interstellar maakte gebruik van op ware grootte gebouwde ruimteschepen in plaats van computermodellen. Ook Dunkirk is weer echter dan echt: echte Spitfires, echte explosies en echte locaties. Alles gefilmd op ouderwets celluloid, maar wel in het geavanceerde en loeischerpe IMAX-formaat.

Rylance: 'Chris is een purist. Hij is een revolutionaire filmmaker, maar zijn revolutie is een achterwaartse. Hij probeert terug te keren naar een ouderwetse traditie en wil de niet-digitale esthetiek van vroegere cinema behouden. En net als Spielberg werkt hij steeds met hetzelfde kleine team mensen. Daardoor zijn zijn films, hoe groots ook, merkwaardig intiem. In elk geval voor ons, tijdens de opnames. Deze film is narratief simpeler dan zijn meeste werk, waarin hij veel met tijd en in elkaar hakende verhaallijnen speelde. Dit is allemaal simpel en resoluut lineair, geen flashbacks en zo, maar de verhaallijnen raken elkaar natuurlijk wel op interessante manieren. Ik geloof dat iedere grote regisseur op een gegeven moment zijn aandacht richt op oorlog als thema. Spielberg met Saving Private Ryan , de films van Kurosawa, Visconti een beetje in The Damned , en Kubrick natuurlijk. Alleen Scorsese nog niet, die is te druk met Christus. Ik geloof dat het wel Chris’ ambitie is om in dat rijtje namen thuis te gaan horen, als regisseur. Ik vermoed dat het hem lukt. Deze film wordt in elk geval bijzonder, ik denk dat het een overweldigende visuele ervaring wordt. Wat ik al zei: je staat er ineens middenin, hebt geen tijd om na te denken, wordt een tijdlang meegezogen en dan ben je weer weg. Heel enerverend, veel impact en geen gedraal. Vergelijkbaar met Macbeth , eigenlijk. En hopelijk met hoe het echt was destijds, vooral voor de burgers, die zonder enige voorbereiding in extreem gevaar verkeerden tijdens een eigenlijk absurd ambitieuze reddingsoperatie. Die wonderbaarlijk goed slaagde.’