In gesprek met Cas Enklaarover over zijn leven en liefde voor films

Het was weer eens tijd om ja te zeggen tegen een interview, vond Cas Enklaar. Pure ijdelheid, vult hij zelf maar in. De aanleiding is de One Night Stand-film Mooi geweest van Mari Sanders, waarin Enklaar Gerard speelt, een bejaarde man die het wel gezien heeft, het leven, en zijn vrouw Nel aan hun afspraak herinnert om er samen uit te stappen. Maar waar hij vastbesloten is, twijfelt zij en ook hun dochter heeft er moeite mee dat haar ouders net doen of het niets is (‘Mogen we wel rouwen, of hebben jullie dat ook afgekocht bij een Zwitserleven-verzekeraar?’)
Enklaar ontvangt thuis; in het huis in de Amsterdamse Jordaan waar hij al vijftig jaar woont. De drie verdiepingen zijn nooit gerenoveerd en kraken in hun voegen. Het is een huis vol herinneringen. En spullen. ‘De verhuurder wacht tot ik dood ben,’ zegt Enklaar terwijl hij voorgaat naar de woonkamer op de bovenste verdieping. ‘Dan slaan ze het tegen de vlakte.’

In de film zegt uw personage dat je ‘het feestje altijd moet verlaten als het nog leuk is’. Zou u dat zelf kunnen zeggen? O nee! Ik ben iemand die tot het laatst blijft. Ik wil ook nog helemaal niet dood. In dat opzicht is de man die ik speel, me vreemd.

En in andere opzichten? Ik ben van de school dat je toch altijd de mens ziet in alles wat je speelt. Gerard is een nogal drammerig, koppig iemand. Dat herken ik goed, hoewel ik een stuk milder ben geworden met de jaren. Terwijl de vriendin met wie ik naar de première ging juist zei dat ze me nog nooit zo aardig had gezien. Zelf zag ik alleen een magere man met gespannen kaken.

Gerard en Nel hebben de afspraak samen uit het leven te stappen. Kunt u zich dat voorstellen? Nee, maar ik heb ook nooit een lange relatie gehad. Ik geloof niet zo in echte liefde.
Het betekent dat je iemand neemt met alles erop en eraan, ook zijn vervelende dingen. Daar heb ik nooit zin in gehad. Vroeger kreeg ik altijd een rilling als ik twee jonge mensen achter een kinderwagen zag lopen. Tegenwoordig bezie ik het met iets meer mildheid. De rilling blijft achterwege.

Heeft u Amour gezien van Michael Haneke over twee tachtigers die op de proef worden gesteld wanneer zij een herseninfarct krijgt? Deze film deed me daar in de verte aan denken. Ja, die heb ik gezien. Ik begrijp wat u bedoelt.

U staat bekend als een groot filmliefhebber. Wat is de laatste film die u zag? Ik ga elke zondag met mijn zus naar de film. De laatste die we zagen en die ik fantastisch vond, was The Children Act met Emma Thompson. Aangrijpend. Ik moest huilen. Het gaat over een kinderrechter en de macht die je dan hebt. Mooi, gedegen, prachtig geacteerd. Mijn zus en ik zijn het bijna altijd eens. Al is zij meestal iets minder enthousiast dan ik. Ze vergeet ook altijd meteen alles weer.

U houdt zelf alles precies bij? Zie je dat kastje daar, met die bakjes? Daarin staat op kaartjes alle films die ik heb gezien sinds mijn 14de. De titel, de credits, de datum, de naam van de bioscoop en met wie. Je hebt er niets aan, behalve wanneer een vriendin een oude film met me wil kijken. Dan kan ik zeggen: die zagen we samen in de Cineac op het Damrak in 1982. Die filmlijstjes zijn slechts een van de dingen die ik bijhoud. Er is veel meer: onder mijn bed liggen mijn nachtboeken met daarin beschrijvingen van mijn nachtleven en de ontmoetingen met mannen, compleet met feiten en cijfers. Ook heb ik knipselmappen met daarin op alfabetische volgorde nogal willekeurige mensen: van Hitler tot mijn beste vriendin, een actrice. Dat zijn ook heel dikke mappen. Ze staan allemaal in kasten hier in huis. Ik lijd er ook onder.

U bent een hoarder! Een beetje wel. Het zal zwaar zijn voor mijn erfgenamen. Ik heb al een executeur aangesteld die ik 7000 euro ga betalen om het tot een goed einde te brengen.

 

Je hoort vaak dat mensen naarmate ze ouder worden, juist spullen gaan wegdoen. Ik niet. Integendeel.

Misschien komt dat nog? Ik leef voor die spullen en die spullen beheersen mijn leven. Waarschijnlijk zit daar mijn doodsangst in.

Toch struikelt u er nog niet over. Ik probeer tegen de overvolte te strijden.

Of huurt u ook nog een opslagruimte? Nee. Ik heb laatst geërfd van mijn jongste zusje. Daar zaten veel filmboeken bij. Die kon ik kwijt bij het Filmmuseum. Ik had er een briefje bij gedaan: ‘ik sta ook met een been in het graf, willen jullie eens komen kijken?’ Toen kwamen er twee aardige mannen. Ze waren mild optimistisch over mijn collectie. Het waren, net als ik, ouderwetse mannen die van knipsels houden.

Wanneer knipt u? Momenteel ben ik aan het repeteren voor Liefdesverklaring van Magne van den Berg en Nicole Beutler en heb ik wat minder tijd. Ik verlang er eigenlijk naar dat ik weer meer tijd heb. Met dat knippen kan ik mijn dagen makkelijk vullen. Dan kan ik ook weer uitslapen. Ik moet nu elke dag om halfnegen opstaan.

Dat repeteren houdt natuurlijk een keer op. Op 7 november hebben we de première.

Dan gaat u op tournee, moet u ’s avonds spelen, maar kunt u wel weer uitslapen. Ja. En daarna besluit ik of ik nog eens wil. Er ligt alweer een aanbod, een rol in Fin de Partie van Samuel Beckett. Maar ik weet niet of ik het nog een keer wil: repeteren, spelen, reizen. Dat laat ik van deze tournee afhangen. Als ik het overleef tenminste.

Is het te zwaar? Nou… ik had vorige week een hersenscan. Morgen krijg ik daar de uitslag van. Ik had al een tijdje een tril aan mijn linkerhand en ik ben zo moe de laatste tijd. Nu vertelde René van ’t Hof die ook in dit stuk zit, dat zijn schoonvader met dezelfde klachten had rondgelopen en hij kreeg te horen dat hij nooit meer mocht roken en drinken. Nu weet ik bij mezelf niet of ik dat kan, van alles af zien. Wilt u nog thee?

Graag. Ik maak de laatste tijd de idiootste dingen mee. Ik denk dat ik misschien te veel aan mijn hoofd heb. Afgelopen zaterdag sleepte ik me in een net pak en met een bos bloemen naar het Paleis op de Dam waar Judith Herzberg de prijs van de Taalunie zou krijgen van de koning. Toen ik aankwam, zag ik alleen een paar toeristen. Ik bleek twee maanden te vroeg! Nu staan de bloemen hier. Een wild boeket. Judith wilde geen ‘commerciële’ bloemen stond er op de kaart. Ik heb ze op de Boerenmarkt gehaald.
O en nog zoiets – dat was nog gekker – de dag ervoor kreeg ik een telefoontje: ‘U spreekt met Meijer, ik heb in uw kop gekeken, het is een versleten boeltje, ik weet niet wat we daar nog mee aan moeten.’ Ik dacht: is dat nou de neuroloog die mij eerder belt dan afgesproken? Tot het bij me doordrong dat hij geen ‘kop’ maar ‘klok’ zei. Het was de klokkenmaker waar ik mijn klok ter reparatie had gebracht.
Maar moet u niet nog iets weten over de film?

Kunt u zich voorstellen dat u zoals Gerard in de film, op een zeker moment zou zeggen dat het mooi is geweest?
Nee. Misschien als ik heel ziek zou zijn en in een rolkarretje zou zitten, maar het kan zomaar zijn dat ik een heel blije rolkarberijder ben. Ik denk er weleens over na om als het echt niet meer gaat de twee bovenste verdiepingen aan studenten te geven, in ruil dat ze me voortduwen.

U wilt hier nooit weg? Ik zou het niet overleven. Nou ja, dat wel waarschijnlijk, maar ik moet er niet aan denken.

Komen er nog veel mensen over de vloer? Ik hou geregeld filmfestivals en dan komen er wat mensen. Vroeger meer, toen zaten we nog weleens met een man of tien, maar er zijn er een paar van de lijst afgevoerd omdat ze op het moment suprême altijd iets anders te doen hadden. We zijn met een stelletje diehards overgebleven. Meestal kijken we een film of zeven, geclusterd in een weekend.

Wat voor films zijn dat? Ik ben een liefhebber van oude films, vooral uit de jaren 30, maar ook wel films uit de jaren 40 en 50.

En dan praten jullie daarover? Dat valt tegen. Ik ben daar eigenlijk een beetje teleurgesteld over. In de uitnodiging schrijf ik altijd wetenswaardigheden over de regisseur of de acteur, maar dat wordt slecht gelezen, daar ben ik achter gekomen.

Paarlen voor de zwijnen! Haha, helaas wel. Maar we eten altijd heel lekker. En zij wassen af. Dat is heerlijk. Al weten ze na al die tijd nog niet het verschil tussen een handdoek en een theedoek. Dat ziet toch een kind! Nee? Oh… de geblokte, die gebruikt de haringman ook – die is voor je handen.

Als u uw carrière overziet, wat is dan het hoogtepunt geweest? Toch mijn tijd bij het Werkteater. Al was het op het moment zelf tweeslachtig, ik merk dat ik er steeds trotser op word. De eerste drie jaren waren een hel. Het is alsof je twaalf mensen in een hok opsluit en zegt: niemand is de baas. De machtsstrijd was enorm. We waren ratten in dat hok. Als je van huis uit niet bang bent voor schreeuwen, ruzie, krijsen dan is het prima. Maar ik vind dat het allerengste, het allervreselijkste dat er is. En zo iemand als Peter Faber, dat was een anarchist die ging tijdens een voorstelling gewoon voor je staan, trok zijn broek op en dan had hij een lach die ging zo door jouw monoloog heen. Schreeuwende ruzies buiten de tent op het Museumplein. Dan riep ik: ‘Dit doe je niet nog eens.’ En dan riep hij: ‘Vedette!’ Het was een woeste boel. Eigenlijk ben ik gelukkiger geworden toen ik een jaar weggeweest was en weer terugkwam. Toen had ik wat minder noten op mijn zang, was wat bescheidener en er gingen mensen weg: Peter, Olga Zuiderhoek, Gerard Thoolen. Vanaf dat moment kon ik meer tot mijn recht komen en heb ik het nog een paar jaar heel aangenaam gehad. Ja, het Werkteater was mijn leukste tijd. Al heb ik ook goede tijden gehad bij Theatergroep Carrousel. Daar speelde ik ook twee van mijn lievelingsrollen, zoals Dorian Gray en het Het interview van Natalia Ginzburg.

En het hoogtepunt in uw persoonlijk leven? Oud worden is zo slecht niet geweest. Op een gegeven moment wist ik: dit is het en hier moet ik het mee doen. Daardoor ben ik minder gestrest en minder ontevreden geworden. Het is wel jammer dat met het ouder worden ook je uiterlijk achteruit gaat. Ik vind het zwaar om te zien dat ik oud en lelijk word. Daar heb ik het echt erg moeilijk mee.