How to Fix a Drugs Scandal S01E01-02: chemische chaos in het rechtssysteem

Vrijdag 18 januari 2013. De 35-jarige forensische chemicus Sonja Farak werkte in een van de belangrijkste drugstestfaciliteiten in Amherst, Massachusetts. Nu wordt ze ondervraagd door detective Robin Whitney, die haar onder druk zet om te achterhalen waarom er crackpijpen werden gevonden onder haar bureau: 'We kunnen dus stellen dat de drugs op uw werkplek veilig waren?' De chemicus beroept zich meteen op het vijfde amendement en weigert verdere vragen te beantwoorden.

Regisseur Erin Lee Carr onderzoekt in de vierdelige documentaire hoe de acties van twee forensische chemici in duizenden rechtszaken een conflict veroorzaakten. Het strafrechtssysteem in Massachusetts kreeg zes maanden voor de arrestatie van Farak al een knauw doordat Annie Dookhan, een chemicus bij de Hinton Labs in Boston, werd betrapt op het uitvoeren van tienduizenden valse drugstests.

Forensische chemici testen de drugs die door de politie in beslag is genomen om te bevestigen of het een daadwerkelijke gereguleerde stof is. Hoewel hun werk behoorlijk saai is – zoals chemicus Heather Harris opmerkt is de doorsnee burger niet op de hoogte van drugschemie en is het niet te zien in series zoals CSI: Miami – is het onderzoek van wezenlijk belang, omdat zonder hun hulp aanklagers geen enkele zaak hebben.

In de opener worden twee vermiste monsters ontdekt in Faraks werkkamer. De verzegelde zakjes zijn opengesneden en gevuld met neppoeder doorgaand voor cocaïne. Haar verslavingsproblemen leidden tot de manipulatie van het bewijsmateriaal, aldus haar zus en moeder. Tevens komen onderzoeksjournalisten zoals Shawn Musgrave aan het woord, maar wordt ook de zaak getoond van Rafael Rodriguez die veroordeeld werd op basis van haar bewerkte bewijs.

De tweede aflevering richt zich op Dookhan, die doelbewust en systematisch te werk ging om met het bewijsmateriaal te knoeien, en zo duizenden zaken gecompromitteerd heeft, wat de staat miljoenen kostte. Net als Farak had ze een vrijwel onbezorgde jeugd, maar ze was een eerste generatie immigrant met een enorme bewijsdrang om te slagen in Amerika. Dookhan zag zichzelf niet als een neutrale arbiter van het bewijs, maar genoot van de validatie die ze kreeg door haar werk, en verwerkte dan ook viermaal meer zaken dan haar collega’s. De onderonsjes en ondersteunende relaties met openbare aanklagers stimuleerde haar productiviteit.

Het boeiende uitgangspunt van de documentaire wordt soms tenietgedaan door de stilistische keuzes van Carr. De regisseur toont ontzettend veel informatie waardoor sommige delen van het verhaal niet goed worden belicht, maar er is tevens sprake van vrij veel herhaling – of het nu gaat om uitleg over het werk van chemici, de krochten van het juridische systeem of de nagebootste scènes waar Farak vloeibare meth inneemt. In de eerste afleveringen krijgt de zaak van Farak meer aandacht, en hoewel haar verslaving invloed had op haar gedrag, dient Dookhan de drijvende kracht achter het verhaal te zijn, omdat ze haar werk vervalste voor persoonlijk gewin.

Carr schetst in ieder geval het beeld dat het niet zozeer gaat om twee chemici die knoeien met het bewijsmateriaal, maar dat het symptomen zijn van een vergiftigd rechtssysteem. Het Amerikaanse rechtssysteem – van de politie tot de advocaten, rechters en juryleden – vertrouwt op menselijke arbeid, maar men vergeet dat de mens kan bedriegen en ook vooroordelen met zich meedraagt.

De wetenschap lijkt immuun voor menselijke fouten. Drugstests en forensisch onderzoek heeft de schijn van onpartijdigheid omdat het informatie weergeeft die niet wordt beïnvloed door persoonlijke interesse of teruggrijpt naar emotie of vooroordelen. How to Fix a Drugs Scandal toont dat dat de wetenschap eveneens een zwakke schakel kan zijn binnen een gerechtelijke procedure.