Hoe kijk je tv in Noord-Korea?

Noord-Korea is constant op televisie. Meestal in het Journaal, maar ook als onderwerp van documentaires. Kim Jong-il en Kim Jong-un zijn vertrouwde gezichten voor de gemiddelde kijker. Maar hoe vaak Noord-Korea ook op onze televisie te zien is, het is maar de vraag hoe vaak de buitenwereld op de Noord-Koreaanse televisie komt. Noord-Koreaanse kijkers zien een heel ander soort televisie dan wij gewend zijn. Als ze al televisie kijken, natuurlijk, want het is zeker niet vanzelfsprekend om een televisie te bezitten.

Buitenlandse zenders zijn er niet in Noord-Korea, buitenlandse kijkers voor de lokale tv evenmin. Alle televisies zijn geregistreerd op het politiebureau en de zenders zijn in elk toestel voorgeprogrammeerd en vastgezet: een avondje zappen in Pyongyang is dan ook zo voorbij.

Uitzendingen beginnen om vijf uur in de middag, met uitzondering van zaterdagen, zondagen en feestdagen, dan begint de uitzending al om zes uur ’s ochtend. De reden daarvoor is niet dat mensen dan vrij hebben en lekker kunnen ontspannen voor de buis: de zaterdag is bijvoorbeeld de dag van de politieke indoctrinatie: de programma’s op tv helpen een handje mee. Of het nu documentaires over de heldendaden van de grote leider en zijn voorgangers zijn of tekenfilms voor kinderen, alle programma’s draaien in principe rondom de grote leider en rondom de centrale deugd die van Noord-Koreanen wordt verwacht: loyaliteit aan de grote leider en aan het systeem. Dit is niet altijd zo geweest: vroeger was niet alles beter, maar de Noord-Koreaanse televisie was dat wel. Spannende spionageseries werden op tv getoond en ook actiefilms (vaak met de Koreaanse Oorlog als onderwerp en altijd met een Amerikaanse CIA-spion als bad guy) draaiden niet alleen in de bioscoop, maar werden ook uitgezonden. Vandaag de dag echter dient de televisie in Noord-Korea nog maar één doel en dat is propaganda: die stukjes Noord-Koreaanse tv die we hier ook te zien krijgen, laten dat goed zien. Iedereen heeft Noord-Korea’s favoriete en altijd enthousiaste presentatrice, bijna altijd in het roze gekleed, met van emotie bijna overslaande stem weleens een kernproef, een rakettest of de Grote Leider zien aanprijzen. Ri Chun-hee, zoals de dame in kwestie heet, heeft onlangs na een ruim 40-jarige carrière afscheid genomen van de Noord-Koreaanse staatstelevisie, maar of dat een ander soort programma’s zal gaan opleveren, is nog maar de vraag.

Een blik op een Noord-Koreaans televisieprogramma is eigenlijk al genoeg om te weten dat het verheerlijken van het regime en dan met name van Kim Jong-un, het belangrijkste doel is van de staatsomroep. Maar de verhalen van Noord-Koreaanse ballingen die toen ze nog in Noord-Korea waren, als producer, regisseur of schrijver voor de televisie werkten lichten een tipje van de sluier op over wat er achter de schermen nu echt gebeurt. Zo blijkt dat acteurs die de grote leider in tv-series of films spelen een bijzondere positie innemen. In de reguliere pikorde is de regisseur de onbetwiste leider van het team dat een tv-serie opneemt. Hij (het is in Noord-Korea eigenlijk altijd een man die aan het hoofd staat van eigenlijk alles) neemt de beslissingen, heeft altijd het laatste woord en is verantwoordelijk. Dat hoor je ook terug in de manier waarop hij tegen zijn mensen praat: plat, onbeleefd en informeel. Maar op het moment dat een acteur (en alleen speciaal geselecteerde acteurs mogen dit) helemaal in zijn rol zit als grote leider (met kleren en make-up), dan verandert de houding van de regisseur plotsklaps. Dan heeft hij niet meer met een acteur te maken die voor hem werkt, maar met iemand die de grote leider representeert en zodoende met de meest beleefde, formele en erende taal dient te worden aangesproken. Zodra de make-up weer verwijderd is na de opname, en de kleren uit, is het sprookje voor de acteur ook weer over. Dan is hij, als Assepoester na het bal, weer een gewone ondergeschikte van een regisseur die tegen hem mag schreeuwen, vloeken en tieren.

Maar eigenlijk heeft het iets vreemds om het over de Noord-Koreaanse staatstelevisie te hebben alsof elke Noord-Koreaan elke avond aan de buis gekluisterd zit om de laatste programma’s uit Pyongyang over de grote leider en zijn illustere voorgangers te bekijken. In werkelijkheid kijken de meeste Noord-Koreanen namelijk geen televisie als het even niet hoeft en niemand op hen let. Er kunnen inderdaad geen buitenlandse zenders worden ontvangen in Noord-Korea (nu ja, misschien in de grensregio’s, maar de tv-toestellen staan zoeken naar zenders niet toe), maar zo’n beetje elk Noord-Koreaans gezin heeft wel een dvd-speler in huis, vaak zo’n draagbare met een usb-aansluiting zodat ook programma’s op een usb-stick kunnen worden afgespeeld en met een ingebouwd schermpje. Dvd’s (of usb-sticks) worden op de zwarte markt gekocht, waar ze zijn binnengesmokkeld uit Zuid-Korea via China. Zuid-Koreaanse popcultuur verovert op dit moment de hele wereld (kijk maar eens naar hoe snel de Zuid-Koreaanse superband BTS de Ziggo Dome uitverkocht), zelfs Noord-Korea. Zuid-Koreaanse soapopera’s worden door Noord-Koreaanse kijkers verslonden en jonge vrouwen dragen, althans in Pyongyang, vaak hun haar zoals hun heldinnen in de soaps die ze stiekem en illegaal in de beslotenheid van hun huiskamer bekijken.

De Noord-Koreaanse staatstelevisie blijft ondertussen zijn propaganda uitzenden. En het is belangrijk voor de gemiddelde Noord-Koreaan om daarvan op de hoogte te blijven, omdat dat een graadmeter is voor loyaliteit aan het regime. En dat is voorlopig nog steeds de belangrijkste waarde voor elke Noord-Koreaan. Maar de werkelijkheid die het regime graag verkondigd ziet door de televisie heeft een tegenstem gekregen in de echte kijkgewoontes van de burger: binnengesmokkelde soaps uit Zuid-Korea waarin geen grote leider te bekennen valt.  

Z Doc: Kim Jong-Un: De man die Noord-Korea regeert
Vrijdag 18 januari, RTL Z, 21.30

Z Doc: Noord-Korea, moord op Kim Jong-nam
Vrijdag, 18 januari, RTL Z, 22.30