De toekomst in The Hunger Games

Katniss Everdeen is een meisje uit de toekomst met wie je beter geen ruzie kunt krijgen. Ze is bij mensen boven en onder de puberleeftijd wellicht onbekend maar verreweg de meeste tieners zijn op de hoogte van haar bestaan. Haar behoorlijk zware en karige bestaan; sinds haar vader bij een mijnongeluk stierf is haar moeder ontroostbaar, haar zusje Prim kwetsbaar en zijzelf vooral dienstbaar. Om het gezin van eten te voorzien, jaagt ze met pijl en boog op klein wild in de bossen rond District 12, een arme en hongerige streek in de toekomst van de Verenigde Staten. Echt aardig is ze niet, de heldin van The Hunger Games, dat hier verscheen als De Hongerspelen en is verfilmd met Jennifer Lawrence in de rol van Katniss. Op pagina één van het eerste boek in de trilogie verzuipt ze bijna een katje omdat ze geen zin heeft om nóg een hongerig mondje te voeden. Volgens schrijfster Suzanne Collins is dat om maar meteen duidelijk te maken dat we hier niet van doen hebben met iemand die per se moreel boven de lezer staat. Maar Katniss slaat zich wel succesvol door haar harde leven heen en is, onopgemerkt door de meeste volwassenen, net zo geëmancipeerd als de Suffragettes en de Opzij opgeteld. Of ze is juist het logische gevolg van die twee; in elk geval is Katniss een vanzelfsprekend stoere zelfstandige jonge vrouw van zestien jaar die van zich af bijt zonder een verkapt jongetje te zijn, want types als Lara Croft zijn eigenlijk gewoon kopieën van mannelijke helden, maar dan met borsten en een sexy outfitje. Ze is de belangrijkste vertegenwoordigster van een trend in fictie voor de jeugd: vrouwelijke hoofdpersonen die op gelijke voet staan met jongens zonder dat dit als opmerkelijk wordt afgeschilderd. Maar er is ook een keerzijde, want Katniss’ gedrag is bloedrood en haar wereld inktzwart.

Populaire jeugdboeken en de verfilmingen ervan zijn verontrustend ‘dystopisch’ tegenwoordig, een anglicisme dat als de tegenhanger van ‘utopie’ wordt gebruikt. Toekomstvisioenen neigen naar die uitersten; het is rooskleurigheid of juist zwartgalligheid en nooit zo alledaags en saai als in het heden. Er zijn voor volwassenen genoeg boeken waarin een deprimerende versie van de toekomst wordt geschetst: klassiekers als Brave New World en 1984 en recenter Margaret Atwoods The Handmaid’s Tale en het werk van de frequent verfilmde sciencefictionschrijver Philip K. Dick ( Blade Runner, The Man in the High Castle ). De jeugd had vroeger minder last van deprimerende alternatieve werelden: De zwarte stenen en De Tuinen van Dorr van Paul Biegel, Torenhoog en mijlen breed van Tonke Dragt en natuurlijk Lord of the Flies en het werk van Tolkien waren in de vorige eeuw nog neerslachtige uitzonderingen. In deze eeuw werd zwartheid mainstream in de kinderliteratuur toen Harry Potter aan zijn zegetocht begon, maar hoewel de boeken over hem allengs donkerder werden, gloorde er ook veel hoop in. Sinds het boek The Hunger Games in 2008 de trend zette, wordt hoop stelselmatig de grond in geboord: boekenplanken vol zogenoemde young adult -romans over toekomstige werelden waarin idealistische, heldhaftige, jeugdige en vaak vrouwelijke hoofdpersonen zich staande moeten houden te midden van dictatoriale regimes en apocalyptische natuurverschijnselen. Dit recept leverde vele wereldwijde bestsellers op, met de reeksen The Hunger Games, Divergent (vertaald als Inwijding ) en The Maze Runner als belangrijkste vertegenwoordigers van het genre. De bad guys in deze boeken, de schuldigen achter de politieke ellende en de milieurampen, zijn altijd weer dezelfde ellendelingen: de volwassenen.

The Hunger Games vindt plaats in Panem, een land dat na een reeks natuurrampen in de plaats is gekomen van de VS. Eten is er schaars, behalve in de superrijke en decadente hoofdstad Capitol waar een despotisch bewind zetelt dat wreed heerst over twaalf districten. Er was ooit een dertiende district maar dat is na een opstand tegen Capitol integraal vernietigd. Om de overige eraan te herinneren dat verzet een slecht idee is, worden ieder jaar de Hongerspelen georganiseerd waarin vierentwintig kinderen elkaar live op televisie moeten afslachten tot er nog maar eentje overeind staat – een tamelijk revolutionaire basis voor een kinderboek. Alle districten zijn verplicht om via een loterij een jongen en een meisje, tussen de twaalf en achttien jaar oud, af te vaardigen naar de spelen, waarnaar alle burgers verplicht kijken. De naam van het land, Panem, is niet toevallig gekozen want de opzet van The Hunger Games doet denken aan het Romeinse principe van ‘panem et circenses’, ofwel brood en spelen. Alleen zijn de spelen hier geen gladiatorengevechten maar een slachting op reality tv. Als Katniss’ zusje Prim tijdens de loterij wordt gekozen als de vrouwelijke strijder die voor District 12 moet uitkomen, neemt Katniss vrijwillig haar plaats in. Tijdens de trainingsweken in Capitol, waarin de jonge deelnemers wordt geleerd hoe ze elkaar straks het beste kunnen afmaken, komen we erachter dat Katniss, door haar doorzettingsvermogen en talent voor de jacht geen slechte kandidaat, van plan is om het spel geheel volgens haar eigen regels te spelen. Regels die moreel, ondanks die episode met dat katje, solide zijn.

De verfilming, die een ster maakte van de nu alomtegenwoordige actrice Jennifer Lawrence, is uitstekend en aan te bevelen. De wreedheid van de boeken en ook de ambivalente liefde die Katniss voelt voor twee zeer verschillende jongens, komen volgens de geraadpleegde liefhebbers uit de doelgroep goed uit de verf. Waaróm ze het gruwelijke scenario precies zo aantrekkelijk vinden, weten die lezeressen annex kijkers niet zo goed. Maar de theorie van de schrijfsters en uitgevers van dystopische jeugdboeken is dat de wereld van The Hungers Games vooral een wrede satire is op de meedogenloze sociale strijd die tieners op schoolpleinen onderling uitvechten. Houdt dat in gedachten tijdens het kijken naar dit jeugdig bloedvergieten.