Alles over series, tv en film. Vanaf de redactie van de VARAgids.

De populariteit van Jane Austen verklaard

  •  
13-01-2019
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
196 keer bekeken
  •  
Sense and sensibility
Twee eeuwen na Jane Austens dood trekken de verfilmingen van haar boeken nog steeds een groot publiek. Hoe kan dat?
‘Hey beautiful’, verschijnt er op het Tinder-scherm. ‘Val je op mannen in uniform? Check mijn gevest.’ Waarna een plaatje van een rijk versierd handvat volgt van een degen, dat onder deze hoek verdacht veel lijkt op een penis. Als Jane Austens personages datingapps tot hun beschikking hadden gehad, hoe zouden hun flirtations er dan uit hebben gezien, vroeg de BCC zich af bij de tweehonderdste sterfdag van een van de geliefdste auteurs van Groot-Brittannië. De omroep maakte er een vermakelijk filmpje van vergezeld door een geruststellend 18de-eeuws strijkje.
Behalve snedig (‘Ga een ander vervelen en stop met zwaardplaatjes’) is het filmpje ook het zoveelste bewijs van de tijdloosheid van Jane Austen. Haar money-manners-and-morals-boeken werden eindeloos verfilmd, zowel als kostuumdrama als eigentijdse remake, en tv-uitzendingen, zoals de driedelige miniserie Sense and Sensibility waarvan het eerste deel dinsdag wordt uitgezonden, kunnen steevast rekenen op een trouw publiek. Waarom krijgen we er – ook twee eeuwen na dato – maar geen genoeg van?
Jane Austen is de grondlegger van de moderne roman, zegt Karin Quint, precies op Austens 243ste geboortedag. Quint zette tien jaar geleden een fanwebsite op en schreef een reisgids over het Engeland van Jane Austen (waarvan de Engelse vertaalrechten net zijn verkocht). Austen is ook in Nederland nog altijd populair. ‘Haar verhalen gaan over gewone mensen, beschrijven gewone gebeurtenissen in een gewone, zij het messcherpe humoristische, taal.’ En ze gaan over universele thema’s. ‘De karakters uit de hogere middenklasse dreigen verstoten te worden, waardoor ze mogelijk aan lager wal geraken. Zoiets kan ons ook nu nog gebeuren: dat je door baanverlies of een scheiding ineens alles kunt kwijtraken wat je had.’
8066.w1200.0.e453d91
In Sense and Sensibility zijn het de zusjes Elinor (de verstandige) en Marianne (de gevoelige) Dashwoord die dat overkomt als hun vader overlijdt en de erfenis naar hun halfbroer uit een eerder huwelijk gaat. Met hun moeder en jongste zusje Margaret moeten ze het landgoed verlaten. Ze verhuizen naar een cottage en worden volkomen afhankelijk van hun broer. De enige manier om weer enigszins zeggenschap te krijgen over hun leven, is goed te trouwen.
En dus gaat een belangrijk deel van de intrige over de zoektocht naar de juiste man in een tijd gedicteerd door regels en etiquette. Elinor valt voor de introverte Edward Ferrars tot ze achter het bestaan van een andere geliefde komt; Marianne wordt aanvankelijk stapelverliefd op de knappe Willoughby.
‘Mensen denken dat ze enorm veranderd zijn de afgelopen eeuwen, maar dat is helemaal niet zo’, vindt Quint. ‘We hebben dezelfde emoties, zoeken net als vroeger naar relaties en naar hoe we ons tot anderen moeten verhouden. Ook nu nog is de zoektocht naar geluk, dat wat jonge vrouwen drijft.’
 
In alle verfilmingen voert het romantische de boventoon, waardoor je volgens Quint een wat vertekend beeld van Austen krijgt. Want eigenlijk is Austen een heel realistische schrijfster. ‘Haar boodschap is niet dat je met je grote liefde moet trouwen. Het moet ook iemand zijn die bij je past, die je ook financiële zekerheid kan bieden.’ Austen, die haar leven lang ongetrouwd bleef en onderhouden werd door haar broers, wist als geen ander hoe belangrijk geld in het leven is. Mariannes opmerking dat het haar niet kan schelen hoe gefortuneerd haar aanstaande zal zijn – ze zullen leven van de liefde – wordt door haar zus stevig gepareerd. Het gaat om verstand (sense) én gevoel (sensibility).
Ingegeven door de tijdgeest leggen de verfilmingen verschillende accenten in een poging én recht te doen aan de romans én tegemoet te komen aan wat het hedendaagse publiek in de personages zoekt. De versies uit de jaren 70 en 80 met luid declamerende acteurs, zijn eigenlijk alleen nog als een soort filmrelikwieën te appreciëren. Beter is de bioscoopfilm uit 1995 waarvoor Emma Thompson het script schreef en de rol van Elinor voor haar rekening nam. Volgens critici was haar toon weliswaar grappig (waarmee ze Austen recht doet), maar nam ze veel vrijheden en gaf de karakters een soort feministische touch mee, waarvoor sommige critici haar op de vingers tikte. Toch zou je Austen zelf ook als een feminist avant la lettre kunnen zien, vindt Karin Quint. ‘We weten uit haar brieven dat ze een carrière wilde; ze wilde van haar boeken leven, wat haar uiteindelijk enigszins lukte. En ze wenste onafhankelijk te zijn van anderen.’
Ook in de twee eigentijdse versies – die allebei in 2011 uitkwamen, het jaar dat het boek 200 jaar bestond – zit een milde vorm van maatschappijkritiek. In ­Prada to Nada komen de zusjes Mary en Nora erachter dat hun overleden vader bankroet is en moeten ze hun decadente rijkeluisleventjes verruilen voor een bestaan in een achterbuurt. De kritiek op de Britse klassenmaatschappij maakt plaats voor commentaar op vooroordelen over etnische verschillen.
In Sense and Sensibility raken de rijke zusjes eveneens aan lager wal, maar gebeurt het zo eendimensionaal en met zulke tergend zwakke dialogen dat The Huffington Post uitriep: ‘Was the script written by Google Translate?’ Austen zou de verfilming nooit hebben goedgekeurd, concludeert de Amerikaanse site.
Anders is dat met de driedelige BBC-serie die nu uitgezonden wordt. Volgens Quint zo scherp, dubbelzinnig, ironisch en humoristisch dat je de dialogen van scriptschrijver Andrew Devies nauwelijks kunt onderscheiden van die van Austen zelf. Devies laat de film beginnen met een scène die niet in het boek voorkomt (maar wel tussen de regels op te maken valt) – waarin Willoughby een schoolmeisje verleidt. Quint: ‘Op die manier probeert hij niet alleen het romantische verhaaltje te vertellen maar Austen recht te doen door ook kritiek te geven op de vrouwonvriendelijke maatschappij van toen.’
En een kostuumdrama biedt de echte Austenfan nog meer extra’s. De schrijfster zelf is niet erg scheutig met sfeer- en karaktertekeningen die de film wel biedt. ‘Al die pracht en praal van de landhuizen, landschappen, de jurken… dat is gewoon genieten,’ zegt Quint. ‘Het doet ons nostalgisch verlangen naar de kalme tijd waarin je nog echt deel uitmaakte van een kleine gemeenschap.’ Zelfs Churchill liet zich tijdens de oorlog uit haar romans voorlezen om die rustgevende uitwerking.
Sense and Sensibility
Dinsdag 15 januari, ONS, 20.30 uur
Driedelige verfilming van de gelijknamige roman van Jane Austen.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Altijd op de hoogte blijven van het laatste nieuws?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief van de Lagarde!