De Overloper: solide oorlogsdrama met vleugje romantiek

‘Je moet een verkeerd ideaal een schop durven geven.’

In juli 1944 maakt de jonge Wehrmacht-soldaat Walter Proska zich klaar om terug te keren naar het Oostfront. ‘De oorlog is verloren zei je. Voor wie vecht je nog? Het vaderland? De Führer?’, vragen zijn zus en zwager, maar Walter (Jannis Niewöhner) is van mening dat hij zijn kameraden niet in de steek kan laten.

Het historische drama De Overloper is gebaseerd op het boek Der Überläufer van Siegfried Lenz. De tv-adaptie werd geregisseerd door Florian Gallenberger en is opgedeeld in twee delen. Het eerste deel speelt zich af in en rondom een bunker aan het Oostfront. Nadat Walter zijn zus en zwager heeft achtergelaten, stapt hij op de trein om naar zijn standplaats te gaan. Tijdens de treinreis ontmoet Walter de partizaan Wanda. Hij weet alleen nog niet dat ze een partizaan is. Wanneer de trein met een bom tot stilstand wordt gebracht, moet hij onverhoopt zijn dienst nemen in een bunker in de Poolse moerassen.

Hier wordt hij vrienden met mede-soldaat Wolfgang Kürschner (Sebastian Urzendowsky). Beiden zijn de willekeurigheid en wreedheden van de oorlog zat, maar Wolfgang iets meer dan Walter, en daarom wil hij hem overhalen om zich bij de Russen aan te sluiten. Walter wil dit niet, ondanks dat hij zich steeds meer af begint te vragen wat het nut van deze oorlog is. Tijdens een patrouille komt hij Wanda weer tegen. Ze worden verliefd en door hun intieme relatie vindt hij zichzelf steeds meer in een strijd met zijn idealen, integriteit en plichtsgevoel: is de strijd dit allemaal waard?

In de tweede helft is Walter korte tijd krijgsgevangene van de Russen, maar zijn vriend Wolfgang herkent hem en zegt garant voor hem te staan. Wolfgang heeft gedaan wat hij zei en bekleedt nu een machtspositie in Berlijn. Hij geeft Walter een baan om mensen die een vrijgeleide willen aanvragen te interviewen. Zijn mantra dat alles op een dag goedkomt voelt meer betekenisloos in plaats van hoopvol, omdat het ene vreselijke gezag overgenomen lijkt te zijn door een ander. Dit wordt vooral pijnlijk duidelijk wanneer Walter in het trappenhuis van waar hij woont een meisje een bruut – maar veelvoorkomend – gruwelijk tafereel ziet naspelen met haar pop. Ook is hij nog altijd op zoek naar Wanda. Zal hij haar ooit nog tegenkomen?

Net als in veel verfilmingen van (Tweede Wereld)oorlogsverhalen, staat in De Overloper ook de menselijkheid achter de oorlog centraal. Of eigenlijk, hoe en of mensen - voornamelijk de soldaten - hun menselijkheid bewaarden. ‘Het gaat nu om overleven en niet overleven’. Maar hoever ga je om te overleven? En wanneer heeft iemand genoeg geboet voor zijn misdaden?