Cunningham: de ongelofelijke schoonheid van dans

En dat was in het begin van zijn lange carrière wel anders, want wat Cunningham verzon voor zijn dansers, was nieuw en technisch toen vrijwel onhaalbaar voor hen. Behalve misschien voor zichzelf, want hij was ook een glorieus goede danser, zo is te zien op archiefbeelden in de film. Geen ballet, maar moderne dans. Hij was al bij leven (1919-2009) een legende in zijn vak, maar hield niet van eerbetoon en het elitaire geneuzel over dans dat hij vaak over zich kreeg uitgestort, zo laat hij in de documentaire enigszins vermoeid weten. Hij werd in zijn glorietijd, die liep van de jaren veertig tot zeventig, eerst weggehoond en verguisd, maar later tot opperhoofd van de avant garde dans gebombardeerd, wat hij wel was maar niet wilde zijn. Hij hield gewoon van dansen, vaak in combinatie met abstracte muziek: hij werkte lang samen met componist John Cage en decors en kostuums van abstracte kunstenaars als Robert Rauschenberg, Andy Warhol, Jasper Johns en Bruce Nauman, de top van de Amerikaanse moderne beeldende kunst kortom, maar veel later ook nog met musici van Led Zeppelin en Sonic Youth.

Cunningham wilde dans ontwerpen en uitvoeren zonder expliciet verhaal: 'Ik ben nooit geïnteresseerd geweest in dans die expliciet verwijst naar een stemming of gevoel, of een expressie was van muziek. Dansen verwijst niet. Het is wat het is, een visuele ervaring.' En dat is in deze film van Alla Kovgan zo mooi en zo overtuigend te zien, dat je vaak van je stoel valt. De regisseur kan er enthousiast over vertellen - ziehier een interview dat ze op het Toronto Film Festival gaf over haar film - maar Cunningham heeft gelijk: dansen gaat niet per se over woorden of verhalen, maar over het puur lichamelijke visuele en juist dat is in deze film mooi te zien, in 3D op een groot bioscoopdoek. Wat er gebeurt met de lichamen van de dansers is ongelofelijk en heel gracieus, maar niet op de manier van klassiek ballet.

Het dansen, aldus een Nederlandse danser die werd bevraagd voor dit stukje en die in de jaren negentig lessen van hem volgde aan de Cunningham Studio in New York, is niet vloeiend maar abstract en geometrisch, mathematisch bijna en tegelijk humoristisch. Ze bevestigt dat Cunningham niks had met de poeha en onderlinge concurrentie waar de danswereld, deels onterecht dus, om bekendstaat. Ze omschrijft zijn stijl zo: alsof je een Mondriaan danst. Het nieuwe van die stijl was dat hij niet meer alleen het onderlichaam, de benen dus, centraal stelde, maar ook het torso en de armen en het hoofd dingen liet doen die niet per se logisch te verbinden waren met wat de benen deden. Hij liet de bewegingen vaak ontstaan door toeval, letterlijk met gebruik van opgegooide munten of dobbelstenen, en het resultaat is, als het goed gedanst wordt, overrompelend, zeker in de moderne 3D-ensceneringen in deze film, vaak op locatie gefilmd zodat de dansers zich op daken, in tunnels en op pleinen uitleven. Dansers van nu zijn technisch beter dan de dansers uit de tijd waarin Cunningham met zijn choreografieën begon, en de uitvoeringen zijn derhalve perfect..

Wie dans echt stom denkt te vinden heeft bij Cunningham misschien niets te zoeken - bekijk in elk geval de Nederlandse trailer hieronder en de alternatieve trailer alhier - maar voor ieder ander, ook voor oningewijden, is deze prachtige film een verwijderaar van oogkleppen, een benemer van adem en een breker van klompen.

Cunningham draait vanaf 3 september 2020 in de bioscoop