Het CCTV Nieuwjaarsgala: wat zien we, tussen de staatspropaganda door?

Vandaag, 28 januari, verwelkomt China het Jaar van de Haan. De periode rond Chinees Nieuwjaar heet Chunjie, het Lentefestival en is het belangrijkste feest voor Chinezen. Net zoals bij ons de jaarwisseling tradities kent (oliebollen, vuurwerk, oudejaarsconference) geldt dat ook voor China. Chinezen beschouwen het nieuwe jaar als een nieuwe start: het huis wordt opgeruimd en schulden afbetaald. Het is een echt familiefeest. Er wordt samen gekookt en gegeten, traditioneel jiaozi (dumplings). En in veel Chinese huishoudens staat op de laatste avond van de Chinese jaartelling de televisie aan.

Vorig jaar keken 700 miljoen Chinezen rechtstreeks naar Chunwan, het CCTV Nieuwjaarsgala. Dat betekent dat een op de twee Chinezen op de laatste avond van het jaar op het programma had afgestemd. Sterker nog, een op de tien aardbewoners heeft ernaar zitten kijken! Dat maakt het gala het best bekeken tv-programma ter wereld. Alleen naar grote sportfinales kijken meer mensen.
Het maakt zo’n onlosmakelijk deel uit van de jaarwisseling dat miljoenen Chinezen in het buitenland via internet het programma terugkijken en zo in hun eigen tijdzone met Chunwan aftellen naar het nieuwe jaar.

Het Nieuwjaarsgala is in feite een revue. De opzet van het programma is sinds de start in 1983 niet veranderd: veel zang en dans, een snuifje goochelen, een snufje acrobatiek en een paar komisch bedoelde sketches, xiangsheng. En dat vierenhalf uur lang.
Dat betekent niet dat het programma niet is veranderd. De makers doen hun best met de tijd mee te gaan. Het aandeel traditionele zang en dans wordt ieder jaar kleiner ten gunste van populaire muziek. De traditionele Chinese opera is verbannen tot na middernacht, als het aantal kijkers begint in te zakken.

Samen met de familie naar het gala kijken is een Chinese traditie, maar klagen over het gebodene is dat ook. Dankzij sociale media kan dat makkelijker dan ooit. Miljoenen Chinezen delen hun kritiek met elkaar en meestal is die niet mals. Het geklaag begint al dagen voor de uitzending, als bekend wordt wie er zullen optreden. Direct na de begintune explodeert het Chinese internet. Op Weibo – de Chinese variant van Twitter – werd afgelopen jaar het commentaar ‘er zal nooit een slechtste zijn, hooguit slechter dan vorig jaar’ miljoenen keren gedeeld.

Een optreden in Chunwan maakt van Chinese artiesten in een klap sterren. In de herfst beginnen audities. Honderden lokale en provinciale tv-zenders schuiven hun beste mensen naar voren. Maar slechts een paar van hen halen de uitzending, niet nadat hun optreden nog wordt bijgeschaafd door teams van China’s beste tekstschrijvers en choreografen.
De show heeft veel sterren voortgebracht, waarvan Peng Liyuan de bekendste is. Jarenlang was de zangeres een hoogtepunt van het programma. Maar ze verdween van het scherm toen de loopbaan van haar man een grote vlucht nam. Ze is namelijk getrouwd met Xi Jinping, de huidige president van China. Een andere prominente zangeres die zij aan zij met Peng in het CCTV Nieuwjaarsgala schitterde was Zhang Lanlan. Tot 2008, toen zij op 28-jarige leeftijd plotseling uit het openbare leven verdween. Tot ze twee jaar geleden plotseling weer opdook als… de echtgenote van Xi Yuanping, de 60-jarige broer van de president.

Het gala is zo goed bekeken, dat de Chinese overheid het niet kan veroorloven zich er niet mee te bemoeien. Zowel de censuur- als propaganda-afdeling zitten er bovenop. De makers moeten hun materiaal tevoren overleggen en tijdens de repetities zitten toezichthouders met hun rode potlood in de zaal.
Sociale harmonie en de uniciteit van de Volksrepubliek zijn vaste thema’s van het gala. Daarom krijgen ieder jaar alle 56 etnische groepen in het programma een plekje. Ook Hongkong, Macau, Taiwan en de Chinese diaspora worden niet vergeten. In de Chunwan-editie direct na de Paraplu-opstand, kregen opvallend veel artiesten uit Hongkong air time. Boodschap: alle Chinezen behoren tot één grote familie.

Sinds president Xi aan de macht is, zien we een van zijn politieke speerpunten in het gala terug: soberheid. Grote showballetten, extravagante decors en bekende, maar dure buitenlandse acts zoals Céline Dion, zijn sindsdien taboe. De vraag is of daarmee ook de programmakosten zijn gedrukt, want in plaats daarvan zien we steeds meer technische hoogstandjes. Maar zeker weten doen we het niet, want het programmabudget wordt zorgvuldig stil gehouden. ‘Staatsgeheim’, gniffelen CCTV-medewerkers als je ze ernaar vraagt.
In 2015 speelde een ander politiek thema een grote rol: corruptiebestrijding. Een gevoelig punt in China, dat alleen kan worden behandeld zolang het goede het kwade overwint. Voor dit thema kregen de makers hulp uit onverwachte hoek; de gevreesde anti-corruptiejagers van de communistische partij leverde praktijkvoorbeelden aan de tekstschrijvers.

Ook in het gala-thema zien we politieke prioriteiten terug; afgelopen jaar ‘Jij en ik, onze Chinese droom: het bouwen van een gemiddeld welvarende samenleving’. Opvallend was het geflirt met het verleden. Veel Chinezen weten maar al te goed dat vroeger echt niet alles beter was. Toch hadden de makers voor een potpourri van strijdliederen uit de Culturele Revolutie gekozen, zoals ‘Het moederland’ en ‘Zonder de Communistische Partij zal er geen nieuw China zijn’, begeleid door een legertje vrolijk dansende Rode Gardisten. De kritiek op het hoge propagandagehalte was immens.
In 2015 introduceerde CCTV een wel heel bijzondere manier om kijkers bij de les te houden. De staats-tv had een deal gesloten met internetgigant Tencent en tijdens de uitzending konden kijkers op bepaalde momenten door met hun telefoon te schudden kans maken op hongbao, geluksgeld. In totaal werd op deze manier 500 miljoen yuan weggegeven (70 miljoen euro). Tijdens het gala hebben kijkers gezamenlijk 1,1 miljard keer met hun mobiele telefoon geschud. Zoals iemand op Weibo schreef: ‘Ik heb niet zitten schuddebuiken van het lachen, maar ik heb wel spierpijn in mijn arm van het schudden van mijn mobieltje.’
Fred Sengers is een Nederlandse journalist en Chinadeskundige

Vanaf 13:00 uur, 27 januari, hier te zien!

Het Nieuwjaarsgala is live te streamen. In de loop van de dag plaatst CCTV een samenvatting van ongeveer een uur met Engelse ondertiteling op YouTube.