Black Panther en de geschiedenis van de zwarte superheld

Superhelden zijn een lucratieve markt binnen Hollywood. Het zakentijdschrift Forbes stelt dat 2017 een uitermate productief jaar was voor het genre, met een wereldwijde opbrengst van meer dan 4 miljard dollar. Het waren vooral de sequels en de films die een tijdperk afrondden – zie bijvoorbeeld Logan, Guardians of the Galaxy Vol.2 , Thor: Ragnarok en Justice League. Nadat we decennia lang overspoeld werden met witte mannelijke superhelden, zijn filmstudio’s zich ervan bewust dat de markt verzadigd is. Nu wordt er geleidelijk een andere strategie toegepast om het publiek aan zich te binden; vorig jaar brachten DC Comics en Warner Bros de succesvolle film Wonder Woman uit, met daarin één van de eerste vrouwelijke superhelden. Dit jaar is het tijd voor de zwarte superheld.

Het Marvel-personage Black Panther (de eerste moderne zwarte superheld) werd op het witte doek voor het eerst geïntroduceerd in Captain America: Civil War (2016). De fictieve Afrikaanse leider en superheld T’Challa (Chadwick Boseman) vormde samen met zijn welvarend en technologisch geavanceerde thuisland Wakanda een welkom tegengeluid op de stereotypen van Afrika(nen) die we zo vaak in de media zien. Black Panther is het ultieme voorbeeld van ‘Afrofuturisme’.

In 1994 kwam Mark Dery voor het eerst met de term Afrofuturisme in zijn essay Black to the Future. De term verwijst naar kunst (literatuur, muziek, film) die de ervaringen en de realiteit van zwarte mensen opnieuw vertelt, maar nu door een scifi-lens. Het is vaak een fusie van westerse en niet-westerse mythologieën, moderne technologie en scifi, overgoten met een laagje Afrocentrisme. In het Marvel-universum is Wakanda één van de rijkste landen ter wereld, een gevolg van de overvloed aan het ijzersterke materiaal vibranium. Het land is een mecca van technologie en magie, maar is ook gespecialiseerd in geavanceerde geneeskunde en genezing, als bijproduct van een sterke religieuze orde. T’Challa oftewel Black Panther is doordrenkt met krachten afkomstig van de Panther God. Afrofuturisme is dus een sociaal, politiek en cultureel subgenre.

Superhelden ontstaan als reactie tegen de onstuimige omwentelingen in de maatschappij – de creatie van Captain America (zijn schild is overigens gemaakt van vibranium) ging gepaard met de opkomst van de Nazi’s binnen Europa. Filmmaker Ythasa L. Womack geeft in haar boek Afrofuturism: The World of Black Sci-Fi and Fantasy Culture aan dat de opkomst van het Afrofuturisme geen verrassing is als je let op de groeiende diversiteit binnen Amerika en hoe het in schril contrast staat met de diversiteit in futuristische werken in bijvoorbeeld de moderne scifi. Gelet op de recente ontwikkelingen binnen de Amerikaanse maatschappij – van de hashtag OscarsSoWhite tot de groei van het witte nationalisme als gevolg van het presidentschap van Donald Trump – kon de filmversie van Black Panther niet op een beter moment komen.

Toch is de eerste officiële zwarte superheld een stuk ouder: Lion Man stamt uit 1947 (uit All Negro Comics). Marvel Comics-veteranen Stan Lee en Jack Kirby introduceerden het karakter van Black Panther in 1966 in de stripserie Fantastic Four #52, ten tijde van de burgerrechtenbeweging. Het was de eerste keer dat een zwarte superheld verscheen in een regulier Amerikaans stripboek. De grote golf van zwarte superhelden die volgde, vloeide voort uit het blaxploitation-filmgenre van de jaren 60 en 70. Blaxploitation-films gaven het zwarte publiek hun eigen helden. Denk hierbij aan Shaft (Netflix werkt aan een nieuwe film ), Cleopatra Jones of Foxy Brown (Hulu werkt aan een nieuwe serie ). Het waren gewone burgers, rechercheurs en verpleegsters die een anti-establishment oorlog voerden tegen autoriteiten, drugs, bendes en corruptie. Na Black Panther was er ruimte voor zwarte superhelden als Falcon (1969), Luke Cage (1972) , Storm (1975) en Black Lightning (overigens een DC Comics-personage, 1977). Ze waren er dus allang. Ze kregen tot voorheen alleen weinig tot geen aandacht op het scherm.

In de jaren 90 en aan het begin van de jaren 2000 waren er enkele pogingen om zwarte superhelden naar het witte doek te brengen – met weinig succes, zie The Meteor Man uit 1993. Een van de uitzonderingen was Blade (Wesley Snipes, foto onder) uit 1998. De in leer gehulde, gemengde vampierjager werd door critici omarmd en was commercieel succesvol. Het was een teken dat een film gecentreerd rond een zwarte superheld ook commercieel kon scoren. Blade werd uiteindelijk de blauwdruk voor wat we nu kennen als de Marvel Cinematic Universe (MCU) van Marvel Studios.

Ondanks Blade’s succes was het nog niet genoeg om meer zwarte superhelden in hoofdrollen naar het witte doek te trekken. Het publiek moest genoegen nemen met bijrollen: Samuel L. Jackson als Nick Fury in The Avengers, Halle Berry als de Afrikaanse mutant Storm in X-Men, Idris Elba als Heimdall in Thor, Don Cheadle’s War Machine in Iron Man 2, Anthony Mackie’s Falcon in Captain America: The Winter Soldier en Michael B. Jordan (overigens ook te zien in de Black Panther-film) als The Human Torch in de Fantastic Four-reboot. Zwarte superhelden verschenen via die weg op het witte doek, hoewel meer op de achtergrond, vaak in een symbolische rol (zoals The Human Torch, Heimdall, Tessa Thompson’s Valkyrie in Thor: Ragnarok en Zazie Beetz als Domino in het aankomende Deadpool 2), of als secundaire personages.

De kentering kwam anderhalf jaar geleden met Marvels Luke Cage -serie op Netflix. Sinds januari kan je op Netflix ook de CW-serie Black Lightning volgen, en nu is er dan eindelijk Black Panther. Het genre van fantasy, scifi en superhelden-fictie is het ultieme platform om de status-quo uit te dagen, en een meer genuanceerde karakterisering van mensen van kleur te portretteren. Black Panther dient de hoge verwachtingen nog waar te maken, maar het is het begin van een nieuw tijdperk van superhelden, All hail the king.