Black Mirror S05: drie keer raak

Het vijfde seizoen van Black Mirror telt slechts drie afleveringen. Is showrunner Charlie Brooker zijn inspiratie verloren? Of keert hij terug naar de werkwijze van eerdere seizoenen, toen er sowieso minder afleveringen werden geproduceerd?

Het gevaar van Black Mirror is dat afleveringen gaandeweg herhalingen van zetten worden, variaties op hetzelfde thema: technoparanoia. De angst die wij mensen hebben om door technologie te worden vernacheld. Maar technologie speelt in de pikzwarte humoristische verhalen van Brooker vaak slechts de rol van instrument dat toegang verschaft tot de psyche van personages. De Brit gebruikt technologische innovatie vooral om iets – vaak ironisch, of satirisch – te zeggen over de mensheid an sich.

Misschien werkte de standalone speelfilm Bandersnatch (2018) daarom niet optimaal: kijkers hadden wellicht geen zin om deel te nemen in dit interactieve experiment dat eigenlijk helemaal geen experiment is. Naar verluidt liet de 'fanbase', de harde kern, deze titel liggen. In de hoop op nieuwe reguliere afleveringen. Maar omdat Brooker zo druk in de weer was met Bandersnatch, gaat het gerucht dat hij zich daarom heeft beperkt tot een seizoen met maar drie nieuwe addities.

Wij zetten ze op een rij: van aardig tot uitmuntend.

Megaster Ashley O (Miley Cyrus speelt een soort van variant van zichzelf) zit gevangen in haar imago van poeslieve muzikale inspirator. Met haar volgelingen deelt ze oneliners als ‘ik heb het vertrouwen dat jij bent wie je wil zijn’. Het is onoprechte kul, maar voor tienermeiden als de 14-jarige Rachel (Angourie Rice) klinkt het als muziek in de oren. Als er een robot van Ashley O – genaamd Ashley Too – op de markt verschijnt, dan smeekt ze haar vader om een exemplaar. Zodoende krijgt ze voor haar verjaardag een artificiële beroemdheid in huis – met wie ze haar gevoelens van eenzaamheid kan delen.

Rachels moeder is enkele jaren geleden overleden, en ze gaat net naar een nieuwe school waar ze maar moeilijk vrienden maakt. Mede daardoor is ze ontvankelijk voor wat haar idool haar via het technologische wonder – in feite gewoon een pratende pop, maar dan met het bewustzijn van Cyrus’ personage – allemaal wil vertellen. En dat blijkt telkens de 'American Dream' verpakt in uiteenlopende frases. De ironie wil dat als pseudo-adviezen als ‘geloof in jezelf dan word je de beste’ echte werkten, faam al snel ten dode opgeschreven zou zijn. Dan zou íedereen immers beroemd kunnen worden.

Showrunner Charlie Brooker toont in deze aflevering de maakbaarheid van roem aan, met zoals gebruikelijk de nodige zwarte humor. De mooiste analogie is het feit dat Rachels vader een muizenverdelger is – en die muizen zitten net zoals Ashley O en Rachel gevangen in een val (hun imago, hun schoolleven). Het is in het scenario een knipoog op microniveau. Of zoals Ashley O op een gegeven moment stipuleert: ‘Ik draag de huid van een ander.’ (Dat gaat natuurlijk ook over gevangenschap). Waarmee Brooker mooi aansluit op de vraag: wanneer ben je jezelf? En juist dát staat zo centraal in de puberteit, waarin je ontdekt welke muziek je voor de rest van je leven gaat luisteren en welke kunst je wil bewonderen.

Het enige minpunt is dat de plot al te bekend aanvoelt. Er zijn gelijkenissen met het eerder dit jaar verschenen Vox Lux (ook een parabel met de lelijkheid van faam). Maar misschien leven we momenteel in een tijdperk waarin we graag de zin en de onzin van elkaar willen scheiden, en daarom het tipje van de sluier van beroemdheid willen oplichten. Om eraan herinnerd te worden dat het allemaal quatsch is.

Striking Vipers was de videogame die boezemvrienden Danny (Anthony Mackie) en Carl (Yahya Abdul-Mateen II) steevast tot in het ochtendgloren speelden na een nachtje vrouwen versieren in zwoele nachtclubs – denk qua spel aan Tekken of Mortal Kombat. Danny koos in het vechtspelletje steevast voor krijger Lance en Carl kroop altijd in de huid van de pijnsnelle Roxette.

Dan spoelen we door naar 11 jaar later. Danny is een echte gezinsman geworden, en heeft een kind gekregen met z’n vrouw (Nicole Beharie in een mooie rol). Op Danny’s verjaardag komt Carl langs, die hij nu nog maar af en toe ziet. Waar Danny’s leven is geconsolideerd (mooi huis in de heuvels, ver van het vertier) is Carl de casanova van toen gebleven, die nog steeds date met jong vrouwelijk schoon. Een scène in een restaurant spreekt boekdelen: Carl (38) grapt tegen zijn date (29) dat de barman lijkt op ex-basketballer Dennis Rodman. Zijn date begrijpt het niet; de generatiekloof is een feit.

Terug naar Danny’s verjaardag: Carl geeft hem een nieuw VR-product (virtual reality) waarbij hij een soort magneet op z’n slaap kan bevestigen waarmee hij zich kan wanen in – jawel, jawel – Striking Vipers. Maar we krijgen niet meer de 2D-beelden voorgeschoteld; in deze nieuwe versie worden beide mannen volledig in het spel meegesleept. De spelers raken in een soort coma. En wat kan je dan vervolgens doen? Vechten natuurlijk, maar wat dacht je van de liefde bedrijven? Ook dit is weer zo’n geestige Brooker-kwinkslag: natuurlijk kan je deze gadget gebruiken voor seks; gebeurt dit niet met álle gadgets? Is niet alles terug te draaien tot het verlangen naar copulatie?

Hoe dan ook ontstaat er iets tussen de twee, waarvan ze nog niet kunnen benoemen wat het precies is. Maar de romantiek spat er vanaf, in de scènes tussen de twee, en vooral in de sensuele momenten tussen hun alterego’s. Alsof technologie – en het is maar de vraag of dat waar is, maar Brooker doet een poging – onze ware gevoelens bloot weet te leggen.

Striking Vipers is een dromerige aflevering met dito soundtrack, en dat past ook wel bij virtual reality. Want is VR eigenlijk niet net zoals film een droommachine? Waar Danny en Carl kunnen dromen van iets dat er misschien wel niet is, maar toch tijdelijk bestaat, in hun gedeelde dromen. Of zoals Danny’s vrouw zo treffend zegt: jij verliest je in jezelf en sluit mij buiten. Dat hij zichzelf daarbinnen vervolgens deelt met een ander, maakt het des te pijnlijker.

De openingsaflevering van het vijfde seizoen begint als een geëngageerde film van Ken Loach. Een soort Uberchauffeur (Andrew Scott in optima forma) heeft zijn auto gestald bij het techbedrijf Smithereens. Als mensen een ritje opvragen komen ze al snel bij hem terecht. Het duurt niet lang voordat hij beet heeft, en een onschuldige reis naar het vliegveld ontaardt in een zinderende gijzeling op een weiland, onder een sissend netwerk van stroompalen. Chauffeur Chris heeft een stagiair gegijzeld omdat hij graag de baas van een sociale mediagigant wil spreken. (Het hoe en waarom hier uit de doeken doen is zonde voor het verloop van het verhaal.)

In Smithereens toont Brooker aan hoe sociale media de mens tot wanhoop kunnen drijven. Wat hij ook schetst is dat mensen na het overlijden van een dierbare de hoop hebben dat ze hun diepste geheimen zullen aantreffen op de sociale media-account van de overledene. Waar je vroeger dacht dat de doden hun verborgenheden meenamen in hun graf, leeft tegenwoordig het idee dat ze deze online archiveren. Dit blijkt in vele gevallen niet zo romantisch als het klinkt – het geeft nabestaanden valse hoop.

Dat is ironisch omdat we sinds de digitale revolutie niet anders doen dan naar schermen staren. Schermen zijn – in zekere zin – zo belangrijk voor ons geworden dat we ze allerlei onbetamelijkheden zijn gaan influisteren, zo lijkt Brooker te suggereren. Boven alles illustreert Brooker in Smithereens de macht van de grote techbedrijven – op het gebied van (het gebrek aan) privacy en (het schenden van) mensenrechten.

De enige manier om deze ontwikkeling te stoppen, is algeheel stoppen met sociale media. Maar dat station – zo lijkt de boodschap in Smithereens – lijken we allang te zijn gepasseerd. Daarvoor is het allemaal veel en veel te verslavend.