Alles over series, tv en film. Vanaf de redactie van de VARAgids.

Alles wat je wilt weten over de wereld van ondertiteling

  •  
22-04-2019
  •  
leestijd 7 minuten
  •  
280 keer bekeken
  •  
Ondertiteling
Vertalers Erna auf der Haar en Marielle Steinpatz nemen ons mee in de wondere wereld van de ondertiteling.
Over hoe je het wordt
Erna: Ik studeerde Duits en Vertaalwetenschap. Bij een gastcollege over ondertitelen dacht ik: als ik dit kan worden, wil ik niets anders meer. Ik keek vroeger al met passie naar ondertitels. Zo mooi, die compacte zinnen. Na het afstuderen in 2001 zocht ik naar vertaalbedrijven en heb ze aangeschreven. InVision wilde me begeleiden. Dat was mazzel want ik heb er veel geleerd. Je krijgt veel feedback. Als freelancer zit je toch op een eilandje.
Marielle: Ik heb in 1999 een open sollicitatie gestuurd naar een vertaalbedrijf. Ze belden dat ze net een ondertitel-opdracht hadden gekregen van een grote klant. Ik heb Engels gestudeerd. Ondertitelen was nog niet in me opgekomen, het was dus echt toeval. Ze hebben me in zes weken opgeleid. Ik heb er een jaar gewerkt, toen raakten ze die grote klant kwijt. Ondertitelen doe ik sindsdien, al twintig jaar.
Erna: Ik vertelde vol trots aan mijn omgeving dat ik ondertitelaar was geworden. Ik dacht dat iedereen het ontzettend leuk zou vinden, maar er werd anders tegen het vak aangekeken. Ze zeiden: ‘Er zitten vaak heel slechte vertalingen bij’.
Over wat je zoal doet
Marielle: Ik werk als freelancer vooral voor het bureau Broadcast Text die onder andere SBS, Net 5 en Veronica als klant heeft. Soms ook de publieke omroep. Ik heb Blue Bloods gedaan, dat is hier niet zo bekend. Voor Talpa heb ik Oogappels naar het Engels vertaald. Ik doe Law & Order, en MasterChef komt ook heel vaak voorbij. Ik vertaal liever de Australische versie dan de Amerikaanse. Australiërs zijn gezelliger. Amerikanen gemener. Het sociale spreekt me meer aan.
Erna: Ik doe niet zoveel Duits. Ik heb meteen gezegd dat mijn passive Engels heel goed is. Mijn laatste Duitse opdracht was vorig jaar met Ku’damm 56.
Marielle: Ik had laatst een aardige serie: SWAT. Die had ik anders nooit gekeken.
Erna: Ik ondertitel veel politieseries als Hawaii Five-O en Lethal Weapon , maar ook comedy is mijn gebied. Ik heb Friends vroeger gedaan toen het net op dvd verscheen. En Modern Family. Minder leuk zijn reality soaps. Dat heeft geen inhoud. Ze zeggen ook nog drie keer hetzelfde. Daar wordt niemand blij van.
Over de ondertitelkunst
Marielle: Veel mensen denken dat een ondertitel niet meer is dan een vertaling. Dan kan ik wel huilen. Het is zoveel meer dan een zinnetje op tv. Het is een reactie op het beeld. In de twee regels die je hebt, moet je ook sfeer meegeven.
Erna: Het eerste wat ik te horen kreeg: de letterlijke vertaling is bijna nooit goed. Het gaat niet om wat ze zeggen, maar wat ze bedoelen.
Marielle: Je moet weergeven hoe iemand praat. Als het dialect is of straattaal, moet de juiste Nederlandse vertaling erbij. Wat voor mij soms moeilijk is, omdat ik niet dagelijks ben omgeven door straattaal. Maar dat maakt het interessant.
Erna: Een andere regel: eenderde van de tekst moet er uit. We zijn gebonden aan twee regels. Het liefst zie je in één oogopslag wat er staat. Dan kan je daarna het beeld bekijken.
Over de moeilijkheden
Marielle: Ik heb de serie Informer ondertiteld. Daarin heeft een persoon iets ergs gedaan, maar je weet niet precies wie. Hij wordt the big shot genoemd. Dat kan nog alle kanten op. Is het een baas? Is het een management-titel? Mijn eerste ingeving bleek niet te kloppen. Pas na een paar afleveringen had ik dat door en kon ik het aanpassen. Maar ik kan niet elke serie volledig bekijken.
Erna: Een dagelijkse serie ligt niet bij één vertaler. Dan doe je maar een of twee afleveringen. Het is soms jammer voor de continuïteit. Dan wordt iemand opeens ‘u’ genoemd terwijl het al lang een ‘jij’ is.
Marielle: Als je met meerdere mensen één serie vertaalt, maak je soms een termenlijst. Bijvoorbeeld van aanspreektitels bij de politie: hoe spreek je de sergeant aan.
Erna: Soms komen in een onderzoek vingerafdrukken voorbij. Dat is een heel lang woord. Het wordt dan snel vingersporen. Of sporen. Soms ratelen de agenten op een crime scene vijf zinnen vol jargon achter elkaar. Dan moet je bedenken welke informatie echt nodig is. Wordt in de rechtbank gezegd dat de rape kit ‘positive for fluids’ was, dan maak je er bijvoorbeeld van dat er sperma van de dader is aangetroffen. Dat kan de kijker in één oogopslag begrijpen, waardoor hij minder leest en meer kijkt.
Over son of a bitch en andere scheldwoorden
Erna: Een vloek kan op tekst veel harder overkomen. Als je dammit met verdomme vertaalt bijvoorbeeld. Maar je moet het ook niet te netjes vertalen, dan is het alsof je wilt kuisen. Ik deed vandaag een tienerserie waarin ze elkaar de hele tijd bitch en slut noemen. Ook de jongens. Ik had er echt geen goede woorden voor. Toen heb ik de opdrachtgever een mailtje gestuurd: dit moeten we even afstemmen zodat iedereen hetzelfde vertaalt. Uiteindelijk heb ik slut met snol vertaald: ordinair maar niet seksueel. Bitch heb ik nog open staan. Misschien moet ik het maar laten staan in het Engels. Son of a bitch is ook een lastige. Soms gaat het over een persoon, soms is het verdomme. Je wordt er vindingrijk van. Daarom is het leuk om te doen.
Over humor en woordgrappen
Marielle: Grapjes zijn soms lastig omdat ze niet te vertalen zijn. Woordgrappen vooral. Vaak zegt iemand iets wat ook in beeld gebeurt. Ik heb in een animatie weleens meegemaakt dat er daadwerkelijk honden en katten uit de lucht kwamen: it’s raining cats and dogs. Dat is nog te vertalen als beestenweer. Maar vaak is het lastiger.
Erna: Ik heb een e-mailadres waarop mensen me kunnen mailen over een fout die ze in ondertitels hebben gevonden. Iemand stuurde de ondertitel: England, Scotland & Walvissen. Hij dacht, een blunder, want Wales is verkeerd vertaald. Dan ga ik zoeken. Want het kan een dubbelzinnige woordgrap zijn over walvissen. Dat bleek ook. Dan kon de vertaler niets leukers verzinnen.
Over blunders & Netflix
Marielle: Als ondertitels niet goed zijn, zet ik een serie uit. Ik keek laatst een metamorfose-programma. In de vertaling stond dat ze weleens een schildpaddenhals had uitgeprobeerd. ik dacht: is dit echt? Nee. Zo hadden ze turtleneck vertaald. Het werd niet beter.
Erna: Netflix heeft vaak draken van vertalingen. Op Facebook komen ze vaak voorbij in een algemene ondertitelaarsgroep maar ook op andere plekken op het internet. Heel veel mensen worden daar boos om die fouten.
Marielle: Ze geven ondertitelaars 24 uur om een half uur serie te vertalen. Dan heb je geen tijd om het weg te leggen. Ik wil er altijd nog even met een frisse blik naar kijken. Je komt niet altijd meteen op een briljante oplossing. Documentaires kosten helemaal veel tijd. Daar zit veel specifieke taal in.
Erna: De manier van werken van Netflix brengt veel teweeg. Ze hebben een openbare test van anderhalf uur opgesteld waardoor het lijkt alsof iedereen kan ondertitelen. Het gekke is dat Netflix met alle partijen werkt, dus ook de goede. De kwaliteit is daardoor heel wisselend. Zonde, want iedere kijker heeft recht op goede ondertitels.
Marielle: Netflix heeft ook een eigen technisch systeem. Terwijl je gewoonlijk zelf bepaalt wanneer een ondertitel in beeld komt en weg gaat, laten ze bij Netflix soms twee regels in drie seconden zien. Veel mensen kunnen dat niet lezen.
Over de lievelingsondertitels
Erna: Ik ben heel blij met Dexter die ik voor de VPRO heb ondertiteld. Ik deed hele seizoenen, waardoor het helemaal mijn kindje werd. Dexter heeft een heel droge voice-over. Het is ook superleuk dat zijn zus Debra grofgebekt is. Ik mocht de hele serie doen nadat een kijker een e-mail stuurde met complimenten voor mijn ondertiteling. Ik was die kijker eeuwig dankbaar.
Marielle: De serie Informer voelde als een kindje. Ik heb het hele seizoen gedaan. Dan voel je er meer bij betrokken. Het is gelukkig een trend dat een heel seizoen bij één vertaler wordt gelegd.
Over het geld
Erna: Ondertitelen wordt beroerd betaald en het wordt steeds minder. Als je ziet hoeveel geld in de filmwereld omgaat, dan is dit echt een habbekrats. Terwijl het een hele serie kan verknallen.
Marielle: De trend is dat de laagste bieder het werk krijgt. Bij streaming zijn de tarieven zo laag dat je er niet van kunt leven. Dan wordt het echt een hobby.
Erna: Ik weiger weleens, ook bij goede opdrachtgevers. Die krijgen van verschillende klanten ook goed en minder goed betaald.
Marielle: Het heeft een te hoge leuk-factor, dat is het probleem. Sommige mensen doen het gewoon ook graag voor weinig geld.
Over waardering van de kijker
Marielle: Een collega zei eens: we zijn net ninja’s. We mogen niet opvallen. Doen we dat wel, dan is het werk niet goed. Al kan ik me een erg mooie rijmende ondertiteling van A Nightmare Before Christmas herinneren. Ook vakgenoot Frank Baurdoux is erg goed.
Erna: Ik geniet van elke goede ondertitel. Maar je denkt niet zoals bij een dichtbundel van: wat een dichter. De slechte ondertitel blijft je eerder bij dan de goede. Ondertitelaar is een heel bescheiden beroep.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Altijd op de hoogte blijven van het laatste nieuws?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief van de Lagarde!