Gooijer ziet: Bruce, afwezige ster van Jaws

 

Toen Jaws voor het eerst voor een testpubliek werd vertoond, waren de jonge regisseur Steven Spielberg en de producenten oprecht bang dat het publiek in schaterlachen zou uitbarsten in plaats van te gillen van angst. Het maken van Jaws was uitgelopen op zo'n logistieke hel en aaneenschakeling van mislukkingen en geldzorgen dat Spielberg, die pas één andere film op zijn naam had staan, op het punt had gestaan om moedeloos zijn ontslag in te dienen omdat hij er gewoon geen vertrouwen meer in had. Zijn carrière zou in de knop zijn gebroken.

 

[blendlebutton]

De casting was al een groot probleem geweest; acteurs wilden hun naam niet verbinden aan de verfilming van de pulpy bestseller Jaws van Peter Benchley. Het zou een nogal platte monsterfilm worden, lichte zomerkost die studio Universal veel minder belangrijk vond dan de echt grote films van dat jaar, Airport 1975 en The Hindenburg , inmiddels beide vrijwel vergeten. Andere problemen waren dat het script domweg niet af was, er grote spanningen waren tussen acteurs Richard Dreyfuss (de bioloog) en Robert Shaw (de schipper), filmen op het water sowieso een nachtmerrie is en dat het bekakte bestuur van het eiland Martha’s Vineyard, waar Jaws geheel op locatie werd geschoten, deze vulgaire productie voortdurend dwarsboomde.

Maar Bruce was het grootste probleem. Hij was te zien op honderden storyboards die naar aanleiding van het script werden getekend en had in feite dus de hoofdrol. Maar hij kwam zelden opdagen als Spielberg ‘action’ riep. Bruce, vernoemd naar Spielbergs advocaat, was de mechanische haai die het publiek in scène na scène de stuipen op het lijf had moeten jagen. Hij was gebouwd door de special effects-experts die ook de reuzenoctopus uit 20.000 Leagues under the Sea hadden gemaakt, maar een haai bleek toch wat anders: Bruce was een hydraulisch gestuurde kolos, loeizwaar en 8 meter lang, bediend door een legertje mensen die ieder een vin of ander onderdeel bedienden. Bruce had een vermogen gekost om te maken, meer dan de helft van het totale budget van de film. Hij functioneerde goed in de zoetwatertank in Californië waar hij werd getest maar toen hij voor de kust van Martha’s Vineyard in het zoute water van de Atlantische Oceaan werd losgelaten, kreeg Bruce last van kortsluiting en zoutwatercorrosie en veranderde zijn kunststof huid in een opgezwollen massa troep. Spielberg moest tientallen haaienscènes draaien maar in plaats van een enge haai, had hij een bespottelijk lamgeslagen ding dat meer op een gigantische marshmellow leek. Einde film. Toen kreeg Spielberg een brainwave.

‘Ik dacht: wat zou Alfred Hitchcock doen in deze situatie? Ik begon me een Hitchcock-film voor te stellen in plaats van een Godzilla-film en kreeg het idee dat we heel veel effect konden bereiken als we alle waterscènes filmden vanaf vlak boven het water, waar je je voeten niet kunt zien, waar je helemaal niets ziet lager dan je nek als je aan het watertrappen bent. Wat is daar? Het is wat je niet ziet dat pas echt, écht angstaanjagend is.’

Spielberg besloot dus een haaienfilm te maken zonder haai; een tamelijk geniaal – zij het door wanhoop gedreven – staaltje van out of the box denken. Het effect is nog steeds pompend, stuwend griezelig. Het zeer simpele Jaws -thema van componist John Williams ( Star Wars , Indiana Jones ) en de vlak boven het water gefilmde shots suggererend voortdurend een afgrijselijk grote haai zonder dat je die een seconde te zien krijgt:

 

Sterker nog: de eerste keer dat we Bruce – die het heel soms dus wel deed – eindelijk in zijn gigantische geheel te zien krijgen, is de film al één uur en twintig minuten bezig (!) terwijl je eigenlijk het idee hebt dat het kreng al de hele film zeer aanwezig is. ‘Spielberg bedacht ter plekke een andere manier van filmen die de haai ‘suggereerde’ en dat maakte van een gewone film een grootse film,’ aldus acteur Richard Dreyfuss. Hij heeft gelijk: Jaws is na 42 jaar nog steeds een effectievere monsterfilm dan veel moderne producties. Een docu over de moeizame totstandkoming van Jaws staat hier online (leuk sound-effects-weetje: het dreigende sissende zeewater dat je steeds hoort als Bruce weer onderwater duikt, is het geluid van een geschudde colafles die wordt leeggegoten).

[/blendlebutton]